Güneydoğu Anadolu bölgesinde pamukta zararlı dikenlikurt (earias insulana boisd.) (lep.: noctuıdae)unpopülasyon gelişimi, bulaşıklık oranı ve doğal düşmanlarının belirlenmesi / Determination of population development, infestation ratio and natural enemies of spiny bollworm ( earias insulana boisd.) (lep.: noctuidae) on cotton in Southeast Anatolia region

Abstract

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ'NDE PAMUKTA ZARARLI DİKENLİKURT (Earias insulana Boisd.) (LEP.: NOCTUIDAE)'UN POPÜLASYON GELİŞİMİ, BULAŞIKLIK ORANI VE DOĞAL DÜŞMANLARININ BELİRLENMESİ Sedat EREN ÖZET Güneydoğu Anadolu Bölgesinde pamukta zararlı E. insulana'nın, popülasyon gelişimini, yaygınlığını, doğal düşmanlarını ve kör kozalardaki bulaşıklık oranını belirlemek amacıyla; Diyarbakır, Mardin ve Batman illerinde 2004-2005 yıllarında bu çalışma yürütülmüştür. Zararlının popülasyon gelişimini belirlemek için; ışık tuzağı, feromon tuzağı ve gözle kontrol yöntemleri kullanılmıştır. Gözle kontrol yöntemiyle örneklemeler; ışık ve feromon tuzaklarının yerleştirildiği tarlalarda haftada bir kez yapılmıştır. Bu örneklemelerde tarlaların 3 farklı noktasında, 3 m sıra üzerindeki bitkilerin tüm aksamları incelenmiş; bulunan yumurta, larva ve pupaların sayıları kaydedilmiştir. Dikenlikurt erginlerinin popülasyon gelişimini belirlemek için Delta tipi feromon tuzakları kullanılmıştır. Feromon tuzakları, 1.5 m yüksekliğindeki demir kazıklara asılarak haftada bir kez kontrol edilmiş, yakalanan erginlerin sayıları kaydedilmiştir. Tuzakların feromon kapsülleri üç haftada bir değiştirilmiştir. Dikenlikurt'un popülasyon gelişimini takip etmek için, her tarlaya birer adet 125 Watt'lık civa buharlı ampüllerle çalışan ve içerisinde talaşa emdirilmiş Dichlorvos etkili insektisit bulunan Robinson tipi ışık tuzakları kullanılmıştır. Işık tuzakları, fotosel sistemi ile akşam günbatımından sabah güneş doğana kadar açık kalacak şekilde çalıştırılmıştır. Tuzaklar haftada iki kez kontrol edilerek, bu süre içerisinde yakalanan Dikenlikurt erginlerinin sayıları haftalık değerlendirilmiştir. Zararlının bölgedeki yaygınlığını ve bulaşıklık oranını belirlemek için, çalışma kapsamına alınan ilçeleri temsil edecek şekilde kör koza örneklemesi yapılmıştır. Pamuk hasadından sonra her tarladan rastgele seçilen 100 bitkideki açmamış kozalardan birer adet olmak üzere toplam 100 adet kör koza toplanmıştır. Bu kozalar laboratuvarda incelenip larvalı ve larvasız olanlar kaydedilmiş ve bulaşıklık oranları belirlenmiştir. Dikenlikurt'un Predatörlerini belirlenmek için örnekleme yapılan tarlalarda atrap kullanılmış, parazitoitlerini belirlemek için ise; toplanan yumurta, larva ve pupalar iklim odasında kültüre alınmıştır. Dikenlikurt ergin popülasyonu, 2004 yılında feromon ve ışık tuzaklarında; temmuz ayında saptanmış ve ergin çıkışı artarak; eylül, ekim ve kasım aylarında maksimuma ulaşmıştır. Ergin popülasyonu 2005 yılında aynı yerlerdeki feromon ve ışık tuzaklarında; ağustos ayının ikinci haftasından itibaren artışa geçmiş ve ergin çıkışı artarak eylül, ekim ve kasım aylarında maksimuma ulaşmıştır. Çalışmanın yapıldığı yerlerde, 2004-2005 yıllarındaki ortalama bulaşıklık oranları; Diyarbakır'da %30.29-%13.22, Mardin'de %56.57-%30.57 ve Batman'da %34.44-%11.33 olarak belirlenmiştir. Her iki yılda da bulaşma oranın en yüksek olduğu il Mardin olmuştur. Kör kozalar ilçeler bazında incelendiğinde; bulaşıklık oranları sırasıyla; Nusaybin'de %68.42- %46-42, Kızıltepe'de %57.11-%27.55, Çınar'da %45.62-%16.50, Bismil'de %35.00-%17.9, Derik'te %39.00-%13.80, Batman Merkez'de %34.44-%11.33 ve Diyarbakır Merkez'de %17.23-%7.61 olarak gerçekleşmiştir. Çalışma sonucunda, bütün pamuk alanlarının bu zararlı ile bulaşık olduğu belirlenmiştir. En fazla yaygınlık Nusaybin, Kızıltepe, Çınar, Bismil ve Derik ilçelerinde saptanmıştır. Larva populasyonu 2004 yılında Nusaybin, Çınar ve Batman Merkez'de; 2005 yılında ise Nusaybin ve Çınar ilçelerinde ekonomik zarar eşiğini (2 Larva/3m) aşmış ve ekonomik önemde zarar oluşturmuştur. Zararlı Odabaşı'nda pamuğun koza oluşturma döneminde, (17 Ağustos 2004) diğer yerlerde ise pamuğun olgunlaşma döneminde ekonomik zarar eşiğinin üzerine çıkmış ve kozalardaki zararı sezon sonuna kadar devam etmiştir. Bölgede zararlıya karşı en uygun mücadelenin, ekolojiye ve uygulanan kültür şekline bağlı olarak ağustos ve eylül aylarında yapılması gerektiği belirlenmiştir. Çalışmada Scymnus levaillanti, Adonia variegata (Col.: Coccinellidae), Nabis punctatus (Het.: Nabidae) pamuğun koza oluşturma döneminde; Piocoris erytrocephalus (Het.: Lygaeidae), Orius niger (Het.: Anthocoridae) koza oluşturma ve olgunlaşma döneminde tespit edilmiştir. Geocoris spp. (Het.: Lygaeidae) ve Chrysoperla carnea (Neu.: Chrysopidae) ise pamuğun bütün fenolojik dönemlerinde görülen predatör türler olmuştur. Kültüre alınan larvalardan zararlının parazitoiti olan Bracon (Habrobracon) hebetor Say. (Hym.:Braconidae) türü saptanmıştır. Bu parazitoit çalışmanın yürütüldüğü üç ilde de bulunmuş, fakat Dikenlikurt'u baskı altına alacak bir yoğunlukta olmadığı belirlenmiştir. Parazitoit, en fazla Nusaybin ilçesindeki pamuk alanlarından toplanan larvalarda bulunmuştur. DETERMINATION OF POPULATION DEVELOPMENT, INFESTATION RATIO AND NATURAL ENEMIES OF SPINY BOLLWORM ( Earias insulana Boisd.) (LEP.: NOCTUIDAE) ON COTTON IN SOUTHEAST ANATOLIA REGION Sedat EREN SUMMARY This study was done by aim to determine the population development, infestation ratio in unopened bolls of cotton and natural enemies of spiny bollworm (Earias insulana Boisd.) in Diyarbakır, Mardin and Batman provinces in Southeast Anatolia Region in 2004 and 2005 years. The light traps, pheromon traps and visual methods was used to determine of the population development of the pest. The monitoring was done in the light and pheromon traps replaced fields once a week. In this sampling method was checked all parts of plants in 3 meter rows in 3 differ points of field, and eggs, larvae and pupas of the pest was recorded. For determining of population development of adults, the Delta type of pheromon traps were used. The traps were replaced at 1.5 meter hight on iron rods, and checked once a week, and the capsule of traps were changed in each three weeks. Also the Robinson type light traps containing sawdast with Dichlorvos insecticide and 125 watt electric bulb were used one trap for each field for determine to adult population development. The traps were light on or off by photosell system according to day light from evening to morning sun rise. The adult population was recorded weekly check. The unoppened bolls of cotton were checked for determining infestation ratio of pest in study areas. A hundred of un oppened bolls were collected from each field, randomly. These bolls were examined in laboratory and recorded as infected or not infected by larvae. The sweep net was used for determining of predators of pest, and the eggs, larvae and pupae of the pest was taken into climatical rooms for determining of the parasitoids. The adult population was observed in pheromon and light traps in July, and the population was going increase and reached to maximum level in September, October and November in light and pheromone traps in 2004. Contrary, adult pest population has increased from begining of August and reached to the maximum in September, October and November in 2005. The mean infestation ratios at study fields in 2004-2005 were founded 30.29% and 13.22% in Diyarbakır, 56.57% and 30.57% in Mardin and 34.44% and 11.33% in Batman in 2004 and 2005 respectively. The most infestation ratios were detected in Mardin in both years. Infestation ratio at unopened bolls were founded as 68.42% and 46.42% in Nusaybin, 57.11% and 27.55% in Kızıltepe, 45.62% and 16.50% in Çınar, 35.00% and 17.90 in Bismil, 39.00% and 13.80% in Derik, 34.44% and 11.33 in Batman center and 17.23% and 7.61% in Diyarbakır center. As a result of this study, determined all the cotton fields were infested with this pest. The most distribution was founded in Nusaybin, Kızıltepe, Çınar, Bismil and Derik districts. The larval population was founded at over the economical threshold level in Nusaybin, Çınar and Batman Center in 2004, and in Nusaybin, and Çınar in 2005 (2 larvae3m-1). Economical threshold damage was observed in boll formation stage in Nusaybin in August 17,. 2004; and in maturity stage in other two districts, this went on until the end of growing period. It is also determined that the best control time, is the august and september months due to ecological conditions and growing method in the region. In this study the predators of the pest were founded as Scymnus levaillanti, Adonia variegata (Col.: Coccinellidae), and Nabis punctatus (Het.: Nabidae) in boll formation stage, Piocoris erytrocephalus (Het.:Lygaeidae) and Orius niger (Het.: Anthocoridae) in boll formation and maturing stage, and the Geocoris spp. (Het.: Lygaeidae) and Chrysoperla carnea (Neu.: Chrysopidae) at the all fenological stages of cotton. As a parasitoid of the pest was determined ph the Bracon (Habrobracon) hebetor Say. (Hym.: Braconidae) by incubation of the larvas. This parasitod was founded in all three districts where studied, but was founded un abled to control the pest population. The parasitod was the most obtained from larvae collected from Nusaybin district.