Sedimentteki makro-omurgasızlarla su kalitesinin değerlendirilmesi / Assessment of water quality using benthic macro-invertebrates in sediment

Abstract

SEDİMENTTEKİ MAKRO-OMURGASIZLARLA SU KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Özlem DEMİR ÖZET Akarsuların kirliliğinin doğru ve eksiksiz bir şekilde tanımlanması için kimyasal parametrelerin ölçümünün yanı sıra bunların tamamlayıcısı niteliğindeki biyolojik değerlendirmelere de yer verilmelidir. Biyolojik değerlendirmeler, su hayatı üzerindeki kimyasal, fiziksel ve biyolojik baskıların kümülatif etkilerini bir bütün olarak gösterebilir. Göl, akarsu, havuz, bataklık ve kirli su birikintilerindeki sediment içerisinde bulunan ve makro-omurgasızlar olarak bilinen toplulukları biyolojik değerlendirmede bir indeks olarak kullanmak mümkündür. Makro-omurgasızlar ile kirlilik üzerine yorum yapılması, akarsu karakteristiklerinin sıkça değiştiği yerler için ideal bir metot olarak önerilmektedir. Su kalitesinin göstergesi olma gibi bir özelliğe sahip olan makro-omurgasızlar aynı zamanda besin zincirinin çok önemli bir halkasını teşkil etmektedirler. Suda yaşayan makro-omurgasızlar ekosistem değişikliklerine, kirliliğe duyarlıdır. Kirli sularda yaşayanlar temiz suda, temiz suda yaşayanlar kirli suda stres altında yaşarlar. Yani kirli ve temiz sularda yaşayan omurgasızlar kirlilğe karşı birbirinden farklı hassasiyetlere sahiptiler. Bu da makro-omurgasızların değerlendirmede kullanılmasının bir nedenidir. Makro-omurgasızlar, akarsu kalitesi hakkında uzun süreye yönelik bilgi elde etmemizi sağlarlar. Kirlilikten kolay kaçamadıkları için örnekleme anına özgü bilgi vermekle kalmaz, kirlilik hakkında sürekli bir bilgi verirler. pH, çözünmüş oksijen gibi örnekleme anı için bilgi veren su analiz çalışmaları ile akarsu kalitesini tanımlamak zor olabilir. Akarsu içinde balıkların bulunması bile kirlilik problemi hakkında kesin bir yargıya ulaşmamızı sağlayamaz. Çünkü balıklar kirli sudan kaçmak için hareket edebilirler ve daha sonra şartlar düzelince dönebilirler. Makro-omurgasızlar ise örneklerin alındığı zaman aralığında orada meydana gelmemiş kirlilik hakkında da bilgi edinmemizi sağlayabilir. Bu da, makro-omurgasızların biyolojik değerlendirmedeki önemini ortaya çıkarır. Biyokimyasal oksijen ihtiyacı, kimyasal oksijen ihtiyacı ve çözünmüş oksijen gibi su kalitesi parametreleri ile makro-omurgasızlar arasındaki ilişkiyi inceleyen bu çalışma akarsuya deşarj edilen atuksuların ekoloji üzerindeki etkilerini değerlendirmek üzere Adıyaman'daki Eğri Çay'ında gerçekleştirilmiştir. Çayın üzerinde 3'ü endüstriyel ve evsel atıksu deşarjlarının yukarısında, 2'si de aşağı kısmında olmak üzere 5 örnekleme noktası seçilmiştir. Mart 2004 ve Şubat 2005 tarihleri arasında ayda bir kez olmak üzere örnekleme yapılmıştır. Bentik makro-omurgasızları toplamak için tekme örnekleme metodu kullanılmıştır. Çalışma alanlarındaki biota şartlarını tanımlamak için BMWP, Trent biyotik indeksi ve Chandler skoru kullanılmıştır. Su kalitesi parametreleri deney sonuçları ve türlerden elde edilen skorlar benzer sonuçlar vermiştir. Sediment örneklerinin analizi sonucu 13 165 birey elde edilmiştir. Faunal benzerliklerin analizi 1 ve 2. noktalar ile 4. ve 5. noktaların birbirinden oldukça farklı olduğunu göstermiştir ASSESSMENT of WATER QUALITY USING BENTIC MACRO-INVERTEBRATES IN SEDIMENT Özlem DEMİR SUMMARY An accurate assessment of water pollution is not possible by only chemical analyses. It is therefore essential to employ a biological assessment of water quality to assist and complete the chemical analyses. Biological assessments show the cumulative effects of physical, chemical and biological stresses in the water as whole. The use of macroinvertebrates as indicator for observing any changes in a water body is an ideal method. Macroinvertebrates live in lakes, rivers, lagoons and wetlands. These biological creatures help to show the whole status of ecology. Therefore, the observation of the macroinvertebrate species changes as a biological assessment in a water body gives direct indications on water quality. Besides being an important link in the food chain, macroinvertebrates can also serve as an indicator of water quality. Some stream-bottom macroinvertebrates cannot survive in polluted water while others can survive or even thrive in polluted water. A healthy ecosystem supports diversity of organisms, so in a healthy stream, the stream-bottom community will include a variety of pollution-sensitive macroinvertebrates. Conversely, an unhealthy stream will support only a few types of non sensitive macroinvertebrates. Aquatic macroinvertebrates provide information about the quality of a stream over long periods of time. It may be difficult to identify stream pollution with water analysis such as pH and dissolved oxygen, which can only provide information for the time of sampling. Even the presence of fish may not provide information about a pollution problem because fish can move away to avoid polluted water and then return when conditions improve. However, most aquatic macroinvertebrates cannot move to avoid pollution. A macroinvertebrate sample may provide information about pollution that is not present at the time of sample collection. A study of the relationship between benthic macroinvertebrates and water quality parameters such as biochemical oxygen demand (BOD), chemical oxygen demand (COD), and dissolved oxygen (DO) in a river in Turkey was carried out in order to assess the ecological impact of polluted water discharge into rivers. Five sampling stations were selected on the river; three of them from upstream of an industrial and domestic wastewater discharge and two of them from downstream. Seven samplings of water and benthic fauna were carried out at the stations at fortnightly between March 2004 and February 2005 The kick sampling method was used in collecting benthic macroinvertebrates. The Biological Monitoring Working Party (BMWP), Trent Biotic Index (TBI), and Chandler Score were used to quantify the condition of the biota at the study sites. The results of water quality parameter tests and the scores obtained from the indices showed similar responses for pollution. 13 165 macroinvertebrates were collected. Analysis of faunal similarities showed that station 1 and 2 were significantly different from station 4. and 5.