İkinci ürün soya (Glycine max (L.) merrill ) tarımında farklı azot doz ve uygulama zamanlarının verim ve verim unsurlarına etkisi / Effects of different nitrogen doses and application time on yield and yield components of soybean (Glycine max (l.) merrill ) cultivated as second crop

Abstract

İKİNCİ ÜRÜN SOYA (Glycine max (L.) Merrill ) TARIMINDA FARKLI AZOT DOZ VE UYGULAMA ZAMANLARININ VERİM VE VERİM UNSURLARINA ETKİSİ Ayşe GÜNEŞ ÖZET 2005 yılında Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü Deneme alanında yapılan bu çalışmada, Harran Ovası koşullarında ikinci ürün soya tarımında, farklı azot doz ve uygulama zamanlarının, kalite özellikleri ile tohum verimine etkileri incelenmiştir. Farklı azot dozu uygulamalarında, doz oranlarının artması; bitki boyu, dal sayısı, boğum sayısı, bakla sayısı, 1000 tane ağırlığı, dekara verim, yağ oranı, yağ verimi ve soyada kaliteyi belirleyici faktör olan protein oranını belirli bir doza kadar artırdığını, ancak daha yüksek dozlarda bu değerleri olumsuz yönde etkilediği saptanmıştır. Azot uygulama zamanlarının, ilk bakla yüksekliği, dal sayısı, bakladaki tohum sayısı, hasat indeksi, yağ verimi ve protein oranı üzerine önemli bir etkide bulunmazken, bitki boyu, boğum sayısı, bakla sayısı, 1000 tane ağırlığı, yağ oranı ve dekara verim üzerine olumlu etkide bulunduğu saptanmıştır. Bununla beraber bitki boyu, ilk bakla yüksekliği, boğum sayısı, dal sayısı, bakla sayısı, dekara verim, yağ oranı, yağ verimi ve protein oranında elde edilen değerler üzerine, azot dozu x uygulama zamanı interaksiyonlarının önemli etkide bulunduğu, ancak bakladaki tohum sayısı, hasat indeksi ve 1000 tane ağırlığı bakımından interaksiyonun önemli olmadığı tespit edilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda, Harran Ovası ikinci ürün soya yetiştiriciliğinde, havanın sıcaklığının yüksek olmasından dolayı, yeterli miktarda azot fiksasyonu gerçekleşemediği için, azot gübrelemesinin gerekli olduğu saptanmıştır. Karakterler arası yapılan korelasyon incelemesinde; dekara verim ile, bitki boyu (0.27*), bitkide boğum sayısı (0.31*), hasat indeksi (0.79**), protein oranı (0.50**) ve yağ verimi (0.84**) arasında önemli ve pozitif korelasyon bulunurken, bitki başına dal sayısı (-0.43*), bakla sayısı (-0.44*) ve yağ oranı (-0.45*) arasında önemli ve olumsuz bir etkileşim olduğu saptanmıştır. Çalışmadan elde edilen 1 yıllık sonuçlara göre; dekara en yüksek verim (350.74 kg) ekimde, çiçeklenme başlangıcında ve tam çiçeklenme döneminde olmak üzere 3 farklı zamanda uygulanan 9 kg/da azot dozundan elde edilmiştir. Bölgede yapılacak ikinci ürün soya tarımında uygulanacak azot gübresinin 3'e bölünerek ekim, çiçeklenme başlangıcı ve tam çiçeklenme dönemleri olmak üzere toplam üç kez uygulama yapılması önerilmektedir. EFFECTS OF DIFFERENT NITROGEN DOSES AND APPLICATION TIME ON YIELD AND YIELD COMPONENTS OF SOYBEAN (Glycine max (L.) Merrill ) CULTIVATED AS SECOND CROP Ayşe GÜNEŞ SUMMARY In this research, effects of different doses of nitrogen and treatments on various quality criteria and seed yield of soybean grown as a second crop under Harran Plain conditions were investigated in trial areas of Harran University Department of Field Crops. Application of different nitrogen doses was encouraged vegetative growth and was increased plant height, plant branch number, pod number, 1000-seed weight, seed yield in per decar, oil content, oil yield, protein content which is a significant quality factor for soybean, to a some extend, in contrast application of higher amounts of nitrogen was caused a decrease in these values. The time of nitrogen application did not significantly affect the first pod height, plant pod number, plant branch number, pod seed number, 1000-seed number, oil yield and protein content, but it inversely affected plant height, pod number, oil content and seed yield for per decar. On the other hand, it was determined that interaction of nitrogen doses and application time had a significant effect on plant height, first pod height, pod number per plant, branch number per plant, pod number, seed yield per decar, oil content, oil yield and protein content, but this interaction does not seem to have important effect on seed number per pod and 1000-seed weight. In the light of data obtained from this research, it was determined that sufficient nitrogen fixation could not be accomplished by plants due to high temperature in Harran Plain, therefore application of nitrogen is necessary for second crop soybean (Nova variety). According to annual data obtained, the highest crop yield, 350.74 kg da-1, was obtained from application of 9 kg da-1 at three stages, at sowing, at the beginning of flowering time, and full flowering time. Therefore, for second crop soybean cultivation in this region, it is recommend that amount of nitrogen should be divided into three parts and should be applied at sowing, in the beginning of flowering time and full flowering time.