Abstract:
EL-EDİRNEVİ MUHAMMED BİN İSKENDERİN BAYTARNAMESİNİN TRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRİLMESİ İslam Uygarlığı Dönemi veteriner hekimliğinin 9. yüzyıldan itibaren önemli kaynaklarını oluşturan ve çoğunlukla at yetiştiriciliği; at bakımı, beslenmesi, hastalılarını ve tedavilerini içeren eserler kısaca "Baytarname", "Haylname", "Esbname", veya "Feresname" olarak adlandırılmaktadır. Bu eserlerin kapsamlı olanları ise atlarla ilgili ayet, hadis ve rivayetler; atların karakterleri, renkleri, yaş tayini, at alırken nelere dikkat edileceği, atın anatomisi, atın bakımı ve beslenmesi, hastalıkları ile tedavileri, eğitimi gibi konularını içermektedir. Türkler, kültürlerinin ilk aşması olarak atlı-göçebe kültür ve medeniyet dairesinde olduğu kadar, bu kültürün bir diğer aşaması olan İslam kültür ve medeniyet dairesinde de ata önem vermişlerdir. Bunun birçok sebebi olmakla beraber, başta gelen sebepleri: kültürel, ekonomik ve askeridir. Türklerin çok büyük coğrafi mekânlarda kurmuş oldukları devletleri, atlı birliklerin öncü ve belirleyici kuvvetinden yararlanarak oluşturdukları tarihi bir gerçektir. Atın bir binek hayvanı olarak savaşlarda oynadığı rol, bunun yanında ekonomik ve kültürel statüsü ona özel bir ilginin doğmasına yol açmıştır. Aslında bu bir zorunlulukta idi; çünkü bakımı, tedavisi ve beslenmesi iyi yapılmayan bir atın hızlı koşması, pratik ve dayanaklı olması beklenemezdi. Bu yüzden iyi şartlara sahip olmayan bir atın savaş şartlarına uyum göstermesi mümkün değildi. Dolayısıyla atın bakımı, beslenmesi, hastalıklarını ve tedavisini esas alan eserlerin teşekkül etmesi ve yaygınlaşmasında bu durumun göz ardı edilmemesi gerekir. Bu çerçevede gelişen ve genel olarak at, atçılık ve at hastalıkları ile tedavisini esas alan "Baytarnamelerin" yazılışı tesadüfî değildir. At kültürünün önde gelen kaynaklarından olan bu eserlerde; atların iyi ile kötü vasıfları, nişanları, güzellikleri, bakım, beslenme ve yaş tayinleri, hastalık ve tedavilerine değinilmektedir. Tezimizde Süleymaniye Kütüphanesinde Bağdatlı Vehbi Koleksiyonu bulunan El-Edirnevi Muhammed b. İskender'in Baytarnamesi yazılı ve basılı kaynaklarla karşılaştırılarak incelenmeye çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Baytarname, at hastalıkları, tedavi, beslenme
