Farklı dozlarda ve zamanlarda uygulanan azotun makarnalık buğdayın verim ve verim unsurları üzerine etkileri / The Effects of different nitrogen dosages and aplication times on yield and yield components of durum wheat

Abstract

ÖZET Bu araştırma, Harran ovası ilave sulanan koşullarında farklı azot dozları ve uygulama zamanlarının makarnalık buğdayın verim ve verim unsurları üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Tarla denemesi Şanlıurfa (Akçakale ilçesi) Harran Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme arazisinde 2001-2002 üretim sezonunda yürütülmüştür. Tarla denemesi bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak gerçekleştirilmiştir. Ana parsellerde azot dozları (0, 6, 12, 18 kg N da"1) yer almıştır. Alt parsellerde ise azot uygulama zamanlan (1) 1/2 N ekimle + 1/2 N kardeşlenme döneminde, 2) 1/2 N ekimle + 1/2 N sapa kalkma döneminde, 3) 1/2 N ekimle + 1/2 N başaklanma başlangıcında, 4) 1/3 N ekimle + 1/3 N kardeşlenme döneminde + 1/3 N başaklanma başlangıcında, 5) 1/2 N kardeşlenme döneminde + 1/2 N sapa kalkma döneminde, 6) 1/2 N kardeşlenme döneminde + 1/2 N başaklanma başlangıcında, 7) 1/2 N sapa kalkma döneminde + 1/2 N başaklanma başlangıcında, 8) N'in tamamı ekimle, 9) N'in tamamı kardeşlenme döneminde, 10) N'in tamamı sapa kalkma döneminde) yer almıştır. Parseller 6 m uzunluğunda, 20 cm sıra arası mesafede 6 sıradan oluşmuştur. Parsel araları 1.7 m, blok aralan 2.5 m boş bırakılacak şekilde parselasyon yapılmıştır. 25 Aralık 2001 tarihinde m2 'ye 500 tohum düşecek şekilde parsel mibzeri ile ekim yapılmıştır. Taban gübresi olarak 6 kg P2O5 da"1 %46 fosfat içeren Triple Süper Fosfat (TSP) verilmiştir. Azotlu gübre olarak ekimle birlikte %21 azot içeren Amonyum Sülfat ve üst gübre olarak %33 azot içeren Amonyum Nitrat kullanılmıştır. Çıkıştan sonra parseller arasına sette yapılarak uygulanacak azotun sulama veya yağış suları ile diğer parsellere taşınması engellenmiştir. Bitkiler kardeşlenme başlangıcında iken ortaya çıkan geniş yapraklı yabancı otları kontrol etmek için "%75 Tribenuron methyl" etkili maddeye sahip yabancı ot ilacı 1 g da"1 hesabıyla uygulanmıştır. Yeterli yağış olmayan dönemlerde (başaklanma başlangıcı ve süt olum dönemi) iki defa tava usulü sulama yapılmıştır. Başak özelliklerini belirlemek amacı ile tam olum döneminde her parselden 10 başak örneği alınmıştır. Bitkiler hasat olgunluğuna eriştiklerinde tüm parseller parsel 70 biçerdöveri ile hasat edilmiştir. Parsel verimlerden yola çıkarak dekara tane verimleri belirlenmiştir. Elde edilen verilerin istatistiki analizleri TARİST bilgisayar programı kullanılarak yapılmıştır. Ekonomik gübre dozunu belirlemek için marjinal gelir yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlan aşağıda özetlenmiştir: 1) Azot dozu artışıyla birlikte; başakta tane ağırlığı, başakta tane sayısı, başakta başakcık sayısı, metrekarede fertil başak sayısı, bitki boyu, olgunlaşma süresi, başaklanma süresi ve tane verimi değerlerinde artış tespit edilmiştir. Bu karakterlerin azot dozu artışı ile artmasının azotun ilave sulanan koşullarda buğday bitkisinin vegetatif ve generatif gelişimini teşvik etmesiyle açıklanmıştır. 2) Azot dozu artışı ile birlikte bin tane ağırlığı azalmıştır. Azot dozu artışı ile bin tane ağırlığında meydana gelen azalmanın birim alanda tane sayısının artması sebebiyle küçük taneler oluşmasından kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. 3) İncelenen bütün özellikler bakımından azot uygulanan parsellerde azot uygulanmayan parsellere göre daha yüksek değerler elde edilmiştir. Buradan buğdayın ilave sulanan koşullarda azota mutlak ihtiyaç duyduğu sonucu çıkartılmıştır. 4) Azot uygulaması geciktikçe bin tane ağırlığı ve hektolitre ağırlığı artmış, başaklanma-erme süresi uzamıştır. Bu durum, geç dönemde uygulanan azotun tane dolum dönemini uzatması ile açıklanmıştır. 5) Azotun tamamının veya bir kısmının ekimle birlikte veya kardeşlenme döneminde uygulanması ile başaklanma süresi, bitki boyu, metrekarede fertil başak sayısı, başak boyu, başakta başakcık sayısı, başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı, ve tane veriminde artışlar meydan gelmiştir. Bu özellikler bakımından ilave sulanan koşullarda buğday bitkisinin gelişiminin erken dönemlerinde azota mutlak ihtiyaç duyduğu sonucuna varılmıştır. 6) Azot uygulama zamanlarının olgunlaşma süresi üzerine önemli etkisi olmadığı belirlenmiştir. Güneydoğu Anadolu bölgesinin güney tabanında tahılların 71 olgunlaşma döneminde hava sıcaklıklarının ani bir şekilde artışı ile olgunlaşma tamamlanmadan buğday bitkileri suyunu kaybetmektedir. Bu sebeple olgunlaşma süreleri bakımından konular arasında fark çıkmamıştır. 7) Azotun tamamının ekimle birlikte uygulanması sonucu, azotun yarısının ekimle diğer yarısının kardeşlenme ya da sapa kalkma döneminde uygulanmasıyla elde edilen tane verimi değerleri ile yakın değerler elde edilmiştir. 8) Yapılan ekonomik analizler sonucunda 14.3 kg N da"1 en ekonomik doz olarak tespit edilmiştir. Harran ovası ilave sulanan şartlarında makarnalık buğday için, ekonomik analiz sonucu bulunan 14.3 kgN da"1 dozu önerilebilir. Sonuç olarak; N uygulama zamanlarının tane verimini belirgin olarak etkilediği ve azotun yarısının ekimle yansının kardeşlenme verilebileceği sonucuna varılmıştır. Ekonomik şartlar göz önünde bulundurulursa azotun tamamı ekimle birlikte verilebilir. Harran ovası ilave sulanan şartlarında makarnalık buğdaya 14.3 kg da"1 azotun ekonomik koşullar ve topraktaki mevcut azot miktarı dikkate alınarak önerilebileceği tespit edilmiştir. Önerilen bu miktar toprakta 2.7 kg da"1 azot varlığında geçerlidir. Gübreleme programı yapılacağında ekimden önce topraktaki mevcut azot belirlenmeli ve bu miktar dikkate alınarak gübreleme programı yapılmalıdır. 72