İbn Haldun'un(1332-1406) `Mukaddime' sine göre İslam kurumları tarihi

Abstract

Tezimiz başta giriş olmak üzere birinci ve ikinci bölümden oluşmaktadır. Bölümlerde de ayrıntıların anlatıldığı kısımlar ve konular vardır. Çalışmamız İbn Haldun'un görüşü temel olmak üzere birçok kaynaktan yararlanarak yapılmıştır. Giriş bölümü ise 3 kısımdan oluşur: Birinci kısımda İbn Haldun'un hayatı ve eserleri ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. İkinci kısımda İbn Haldun tarihçiliği tahlil, edilirken, üçüncü kısımda ise Mukaddime'nin temel özellikleri anlatılmaktadır. Birinci bölüm 4 kısımdan, her kısım da kendi içinde konulara ayrılmıştır. İlk kısımda devlet yönetim; hilafet, vezaret ve divan olmak üzere 3 konuda ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Hilafet konusunda; hilafetin anlamı, menşei, halifede bulunması gereken şartlar ve halifenin görevleri anlatılırken, Vezaret konusunda ise; biat, veliahtlık(Yezit'in ve Hz.Ali'ninveliahtlığı),hilafetin saltanata dönüşmesi, hilafet ve asabiyet, vezirlik ve asabiyet, asabiyetin menfi yönleri, vezirliğin anlamı, görevleri, Emevi, Abbasi ve Endülüs Emeviler'de vezaret, vezirlik çeşitleri araştırılmıştır. Hilafet ve Vezaret konularında özellikle İbn Haldun'un asabiyet nazariyesi üzerinde durulmuş ve tarihsel süreçte değerlendirilmiştir. Devlet yönetimi kısmındaki diğer konu olan Divan Teşkilatı'nda ise; divanın anlamı, İslam devletinde ilk Divan ve divan katipliği anlatılmıştır. Birinci bölümün B kısmında da Mukaddime ışığında tarihsel süreçte Adli Teşkilat araştırılmıştır. Özellikle hukukun insanlık dolayısıyla da devlet için gereği üzerinde durmuştur. Bölümün C kısmında ise Mali teşkilat' tan dolayısıyla da vergiler ve para konusundan Mukaddime sınırları içerisinde devlet ve piyasalar içindeki durumundan bahsedilmiştir. Son kısımda yani D kısmında ise Askeri Teşkilat İbn Haldun'un değerlendirmesiyle açıklanmıştır. İbn Haldun özellikle askeri teşkilatın devletin varlığında temel olduğu üzerinde durmuştur. Bu sebeple ordu, polis ve donanma konuları Mukaddime ışığında İlk dönem, Emevi, Abbasi ve Endülüs Emevi dönemleri şeklinde kategorilerde anlatılmıştır. İkinci bölümde ise Medeni hayatın unsurları 4 kısımda incelenmiştir. Toplumun medenileşmesi sürecinde birinci dereceden önemi olan eğitim-öğretim ilk kısımda incelenmiş, Eğitim-öğretimin önemi, gerekliliği, yöntemi, Eğitim-öğretimde ilimlerin sınıflandırılması (nakli ve akli ilimler),Eğitim-öğretimde dil(nahiv,lugat,beyan,edebiyat),İslam ülkelerinde Eğitim-öğretim konuları ele alınmıştır. İkinci kısımda da dini teşkilat Mukaddime ışığında imamlık konusu esas olmak üzere anlatılmıştır. C kısmında toplumsal hayatın unsuru olan şehir hayatı İbn Haldun'un özgün yorumları temel teşkil edecek şekilde şehirlerin oluşumu, gerekliliği, harap olması, şehirlerde konuşulan dil ve sosyal hayat incelenmiş,özellikle İbn Haldun'la özdeşleşen `asabiyet teorisinin şehir hayatındaki yeri üzeride durmuştur.