TÜRK MÜZİĞİ MAKAMLARININ KATEGORİK TANIMLAMA PERFORMANSINDA TINI FAKTÖRÜNÜN ROLÜ

Abstract

Türk makam müziğinde enstrüman tınının, dinleyicilerin makamları tanıma ve hatırlama başarısına etkisi bu tezde deneysel olarak incelenmiştir. Araştırmada, Hüseynî ve Saba makamlarının öğrenilmesi ve tanınmasında tını faktörünün rolü, ortaokul/lise düzeyinde müzik eğitimi almamış 37 öğrenciden oluşan bir grupla çalışılarak değerlendirilmiştir. Katılımcılar, seçilen iki makam hakkında 220 dakikalık standartlaştırılmış bir işitsel eğitim programına tabi tutulmuş; eğitim süresince makamlar yalnızca bağlama ailesine ait enstrüman tınıları (cura, uzun sap bağlama, divan sazı) kullanılarak öğretilmiştir. Araştırma deseni, ön test – eğitim – son test ölçümlerini içeren karışık faktöriyel bir yapıda tasarlanmıştır. Ön test ve son test aşamalarında katılımcıların Saba ve Hüseynî makamlarını farklı enstrüman tınılarında (bağlama ailesi çalgıları ile piyano, ud, kanun gibi diğer çalgılar) kategorik olarak tanıma performansları ölçülmüştür. Ayrıca eğitim materyalindeki makam motiflerinin tekrar sıklığı (düşük, orta, yüksek) değiştirilerek, maruz kalma düzeyinin öğrenme üzerindeki etkisi incelenmiştir. Son test sonuçları, eğitim sonrasında her iki makamın doğru tanınma oranlarında ön teste kıyasla belirgin bir artış olduğunu göstermiştir. Bu performans artışı özellikle eğitimde kullanılan bağlama ailesi tınılarında çok güçlüdür; buna karşılık, eğitimde yer almayan farklı çalgı seslerinde başarı artışı sınırlı kalmıştır. Motif tekrar sıklığı faktörü genel başarıda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yaratmamakla birlikte, tüm gruplarda eğitimle birlikte anlamlı öğrenme kazanımları elde edilmiştir. Bulgular, işitsel eğitimin makamsal kategorileri öğrenmede etkili olduğunu, ancak bu etkinin öğrenme bağlamının tınısal özelliklerine bağımlı gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Tezin kuramsal katkısı, müzik bilişine tını boyutunu ekleyerek geleneksel makam algısı modellerini genişletmek; pratik katkısı ise müzik eğitiminde ve dijital makam tanıma uygulamalarında farklı enstrüman ses renklerine duyarlı stratejiler geliştirilmesine ışık tutmaktır.