KATI ATIK TESİSİ YER SEÇİMİNDE HİBRİT ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME YÖNTEMLERİ: ŞANLIURFA ÖRNEĞİ

Abstract

Günümüz dünyasında ekonomik büyüme, nüfus artışı ve buna bağlı olarak üretim ve tüketim faaliyetlerinin sürekli bir artış göstermesi, çevresel sürdürülebilirliği tehdit eden birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Bu çevresel sorunların başında ise çevre kirliliği gelmektedir. Çevre kirliliğinin en önemli nedenlerinden biri olan katı atıklar, özellikle büyük şehirlerde ve hızla gelişen kent merkezlerinde ciddi bir çevresel baskı unsuru haline gelmiştir. Katı atıkların kontrolsüz ve düzensiz biçimde depolanması; hava, su ve toprak kalitesini olumsuz yönde etkilemekte, ekosistem dengesini bozmakta ve insan sağlığı açısından önemli riskler oluşturmaktadır. Bu durum, yalnızca bireysel yaşam kalitesini değil, aynı zamanda şehirlerin planlama, altyapı ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerini de doğrudan etkilemektedir. Katı atık yönetimi, özellikle yerel yönetimler açısından çözülmesi gereken kritik çevre ve altyapı problemleri arasında yer almaktadır. Yerel yönetimler, artan atık miktarı karşısında mevcut tesislerin kapasitelerini artırmak veya yeni tesisleri kurmak zorunda kalmaktadır. Bu kapsamda, doğru yer seçimi yapılmadan kurulan katı atık tesisleri, çevresel, ekonomik ve toplumsal açıdan geri dönülmesi güç sorunlara yol açabilmektedir. Bu çalışmada, Türkiye'nin nüfus artış oranı en yüksek illerinden biri olan Şanlıurfa'da, yeni bir katı atık tesisi için uygun yer alternatiflerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Söz konusu problem, karmaşık yapısı ve çok sayıda kriterin eş zamanlı dikkate alınmasıgerekliliğinden dolayı, çok kriterli karar verme teknikleri ile analiz edilmiştir. Gerçek yaşam problemlerine uygulanabilir, sistematik ve nesnel bir çözüm önerisi sunmak amacıyla hazırlanan bu çalışmada, karar verme sürecinin daha etkin ve rasyonel şekilde yürütülmesi hedeflenmiştir. Çalışmada değerlendirilen beş farklı alternatif alan, literatürde yer alan çalışmalar, ilgili yasal mevzuat hükümleri ve konuya dair uzman görüşleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Alternatiflerin değerlendirilmesinde dikkate alınan dokuz kriter; çevresel hassasiyetler, teknik uygunluk, ekonomik maliyetler ve sosyal etkiler gibi faktörleri kapsamaktadır. Bu kriterlerin ağırlıklandırılmasında, karar vericilerin bilgi ve yargılarını sistematik bir biçimde modele dâhil etmeyi mümkün kılan ve objektifliğe yakın sonuçlar veren SWARA yöntemi tercih edilmiştir. Alternatiflerin sıralanmasında ise farklı mantıksal temellere dayanan MAIRCA, WPM, OWA, MOOSRA ve COCOSO yöntemleri SWARA yöntemi ile birleştirilerek hibrit modeller geliştirilmiştir. Bu yöntemlerin birlikte kullanılması, yönteme özgü varsayımların etkisini azaltmakta ve kararların sağlamlığını artırmaktadır. Yapılan analizler sonucunda, yerleşim alanlarına uzaklık kriteri en yüksek ağırlığa sahip kriter olarak öne çıkarken, arazinin maliyeti kriteri en düşük ağırlığı almıştır. Nihai değerlendirme sonucunda, beş farklı alternatiften biri, tüm kriterler ve yöntemler açısından en uygun seçenek olarak belirlenmiştir