Özet:
Ülkemizde son yıllarda süs bitkilerinin çoğaltılması ve ıslahı çalışmalarında, geleneksel yöntemlerin yanı sıra biyoteknolojik yaklaşımlar da önemli bir yer edinmiştir. Bu teknikler arasında bitki doku kültürü, yüksek çoğaltım hızı, hastalıksız materyal elde etme olanağı ve genetik homojenlik sağlaması
nedeniyle ön plana çıkmaktadır. Orkideler ise, doku kültürü ile çoğaltılan ilk süs bitkilerinden biri olup, özellikle Phalaenopsis cinsi estetik değeri ve ticari potansiyeliyle dikkat çekmektedir.
Bu çalışma, Phalaenopsis orkidelerinde çiçek sapı eksplantları kullanılarak in vitro mikroçoğaltıma yönelik etkili bir protokol geliştirmeyi amaçlamıştır. Çalışmada üç farklı ortam (1/2 MS, tam MS ve Orchimax) ile bunlara eklenen çeşitli BAP ve NAA kombinasyonlarının sürme sayısı, sürgün uzunluğu ve yaprak sayısı üzerine etkileri değerlendirilmiştir. Elde edilen verilere göre, 1/2 MS ortamında 2 mg/L BAP + 1.5 mg/L NAA kombinasyonu, 18.50±2.29 adet/bitkicik sürme ile en yüksek çoğaltım oranını sağlamıştır. Aynı kombinasyon sürgün uzunluğu açısından da 3.47±0.58 cm ile en iyi sonucu vermiştir. Yaprak gelişiminde ise tam MS ortamında uygulanan 1 mg/L BAP + 0.5 mg/L NAA kombinasyonu 4.50±0.50 adet/bitkicik ile en yüksek değeri göstermiştir. Köklenme aşamasında 1/2 MS ortamı sabit tutulmuş, hormon olarak ise farklı konsantrasyonlarda NAA, IBA ve IAA uygulanmıştır. En yüksek kök sayısı, 1.0 mg/L NAA ile 3.00±0.50 adet/bitkicik olarak elde edilmiştir. Kök uzunluğu bakımından ise 4.22±0.48 cm ile kontrol grubu öne çıkmış, bunu 2.0 mg/L NAA ve 0.5 mg/L IAA uygulamaları takip etmiştir. Buna karşın, IBA’nın özellikle yüksek dozlarında kök uzunluğunun belirgin şekilde azaldığı gözlenmiştir . Aklimatizasyon aşamasında bitkiler, torf ve perlit (2:1) karışımında sera öncesi koşullara adapte edilmiş, yaklaşık %90 oranında başarıyla aklimatize edilmiştir.
Genel olarak bu çalışma, Phalaenopsis orkidelerinin verimli ve sürdürülebilir in vitro çoğaltımı için uygulanabilir, ekonomik ve etkili bir protokol sunmakta; süs bitkileri sektöründe doku kültürü temelli çoğaltım sistemlerinin
yaygınlaştırılmasına katkı sağlamaktadır.
