EBÛ MÛSÂ EL-EŞʻARÎ’NİN HAKEM OLAYI’NDAKİ ROLÜ VE BUNUN MEZHEPLER TARİHİNE YANSIMALARI

Abstract

“Ebû Mûsâ el-Eşʻarî’nin Tahkîm Olayındaki Rolü ve Bunun Mezhepler Tarihine Yansımaları” adlı çalışma, İslâm Mezheplerinin ortaya çıkış dönemi olan Tahkîm Olayı; sonrasındaki gelişmeler ve Ebû Mûsâ el-Eşʻarî’nin bu süreçteki rolü konusunu ele almaktadır.Ebû Mûsâ, bütün hayatı boyunca istikrarlı, sakin gösterişten uzak ve mütevazı bir hayat sürmüştür. Hz. Peygamber’in rahle-i tedrisinde yetişmiş, O’nun verdiği görevleri layıkıyla yerine getirmiş ve en önemlisi ilk üç halife döneminde valilik ve kadılık görevlerini başarıyla yürütmüş bir şahsiyettir.Hz. Osman’ın şehit edilmesi ile başlayan “fitne” olayları, Ebû Mûsâ’nın izlediği çizgiyi daha da önemli hale getirmiştir. Otorite ile kavga etmeden, kendine göre doğru bildiği kararlarına bağlı kalmış; doğru bulmadığı kararlara da isyan etmeyerek pasif bir direniş göstermiştir. Böylece Ebû Mûsâ’nın, bugün “sivil itaatsizlik” olarak tanımlanan hareketin bir bakıma en önemli ilk temsilcilerinden biri olduğu söylenebilir.Özellikle Sıffîn savaşında Muaviye tarafının yenilgiye yakın olduğu bir anda Amr b. Âs’ın “Kur’ân’ın hakemliğine” başvurma çağrısı ve sonrasında oluşturulan Tahkîm heyeti ve Amr b. Âs ile Ebû Mûsâ el-Eş΄arî arasında meydana gelen Tahkîm olayındaki anlaşmazlık; hala doğru değerlendirilebilmiş değildir. Bunun için Emevî Halifesi Ömer b. Abdülaziz; bu konuda “Allah kılıçlarımızı o fitnelere bulaştırmadı, biz de dilimizi bulaştırmayalım” diyerek adeta Ebû Mûsâ’nın izlediği metodu takip etmiştir.Ebû Mûsâ el-Eşʻarî’nin bütün bu gelişmelerde izlediği tarafsızlık ilkesi ve “fitneden uzak durma” kararlılığı; bazı mezheplerin üzerinde farklı etki ve yorumlara neden olmuştur.