Kültüre Duyarlı Öğretim: Öğretmen Öz Yeterliği ve Görüşleri

Abstract

Kültüre duyarlı öğretim, kültürel, dilsel ve sosyoekonomik farklılıklara sahip öğrencilerin okul yaşamına aktif katılımını sağlamayı ve akademik başarılarını artırmayı hedefleyen bir yaklaşımdır. Millî Eğitim Bakanlığı'nın öğretmenlerden beklediği yeterlikler de öğrencilerin bireysel farklılıklarını ve sosyokültürel özelliklerini dikkate alarak demokratik ve kapsayıcı öğrenme ortamları oluşturmayı vurgulamaktadır. Bu yüzden, öğretmenlerin bu yeterlikleri ne ölçüde karşıladığı ve kültüre duyarlı öğretim konusunda kendilerini ne kadar yeterli gördükleri araştırmalar ile belirlenmelidir. Bu çalışma, öğretmenlerin kültüre duyarlı öğretim öz yeterlik düzeylerini belirlemek, bu yeterliklerin okul ve öğretmen demografik özelliklerine göre farklılıklarını incelemek ve öğretmenlerin kültüre duyarlı öğretimi sınıf ortamında nasıl uyguladıklarını anlamayı amaçlamaktadır. Araştırma, karma yöntem yaklaşımlarından açıklayıcı sıralı desen kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Nicel veriler, Siwatu’nun (2007) geliştirdiği ve Soylu ile Kaysılı’nın (2021) Türkçeye uyarladığı Kültüre Duyarlı Öğretmen Öz Yeterliği Ölçeği ile Şanlıurfa’nın Haliliye, Eyyübiye ve Karaköprü ilçelerinde görev yapan 591 öğretmenden toplanmıştır. Nitel veriler ise araştırmacı tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış sorular kullanılarak, 12 öğretmenle gerçekleştirilen birebir görüşmeler yoluyla elde edilmiştir. Nicel bulgularda, öğretmenler, öğrencilere güven aşılamak, yeni kavramları günlük yaşamla ilişkilendirerek öğretmek ve öğrencilerin iletişim biçimlerini anlamada yüksek öz yeterlik sergilerken, dil farklılığı olan öğrencilerle etkili iletişim kurma, öğrencilerin kültürlerinin bilime katkılarını öğretme ve öğrenme stillerine yönelik envanter kullanma konularında zorluk yaşamaktadırlar. Öğretmenlerin görev yaptığı bölge, okul kademesi ve okulun sosyoekonomik düzeyi ile öğretmenlerin KDÖ yeterlikleri istatiksel olarak farklılaştığı görülmüştür. Nitel bulgularda ise, bazı öğretmenlerin kültürel çeşitliliğe saygı göstererek güçlü öğrenci ilişkileri kurma ve öğretimi günlük yaşamla ilişkilendirme konularında kendilerini yeterli gördükleri anlaşılmıştır. Bazı öğretmenler, sosyokültürel bilinç geliştirme çabalarıyla, eğitimdeki eşitsizliklere karşı duyarlı bir yaklaşım sergileyip öğrencilerin kültürel farklılıklarını öğretim sürecinde zenginleştirici bir unsur olarak görmektedirler. Bununla birlikte, öğretmenler müfredatın katı yapısı ve okullardaki sosyoekonomik koşullar, kültüre duyarlı öğretim uygulamalarını sınırladığını ifade etmişlerdir. Sonuç olarak, eğitimde kültürel çeşitliliği ve eşitliği destekleyen bir çerçeve oluşturulmalı, öğretmen eğitimlerinde kültüre duyarlılık temel bir unsur haline getirilmelidir. Öğretmenlere, kültürel çeşitliliği sınıf ortamında etkili bir şekilde yönetebilmeleri için sürekli mesleki gelişim fırsatları sağlanmalı ve kültürel önyargıları farkına varmalarına yardımcı olacak eğitimler düzenlenmelidir.