Özet:
Bu çalışma, Gaziantep ilinin Araban Ovası'nda yaklaşık 24.000 hektarlık alanda arazi bozulması ve çölleşmeye hassas alanların (ESAİ) belirlenmesini amaçlamıştır. Bunun için çalışma alanı 1 km’lik kare gridlere dönüştürülmüş ve gridlerin köşe noktalarından olmak üzere 230 ayrı noktadan ve 0-20 cm derinlikten toprak örneği alınmıştır. Toprak örneklerinin alındığı noktaların 167’si tarla, 56’sı bahçe, 7’si ise mera alanlarına denk gelmiştir. Çalışmada, ESAİ belirlemek için 3 ana indikatör (Toprak Kalitesi İndeksi (TKİ), Vejetasyon Kalitesi İndeksi (VKİ) ve Amenajman Kalitesi İndeksi (AKİ)) bu indikatörler altında tanımlanan 16 parametre kullanılmıştır. Bu parametreler, MEDALUS modeline göre skorlanmış ve AHP ile ağırlıklandırılarak kalite indeksi hesaplanmıştır. Arazi çalışmaları, laboratuvar analizleri ve resmî kurumlardan elde edilen veriler kullanılarak, VKİ, AKİ, TKİ belirlenmiş bu indeksler yardımı ile Araban Ovasına ait (ESAİ) hesaplanmıştır. ESAİ belirlenmesinde MEDALUS modeline bulanık mantık sistemi ile çalışan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yaklaşımının entegrasyonu sağlanmıştır. Böylece her bir parametre etki derecesine göre ağırlıklandırılarak MEDALUS modeli Araban Ovası'nın özel koşullarına göre modifiye edilmiştir.Çalışma sonucunda Araban Ovası topraklarının %88.26’sının düşük kaliteli topraklar içerisinde sınıflandırılırken sadece %11.74’ü orta kalitede topraklar içerisinde yer aldığı tespit edilmiştir.Vejetasyon kalitesi bakımından alanın %22.61’i orta ve %77.39’u ise düşük kaliteye sahiptir. AKİ bakımından Araban Ovası'nın %3.04'ü orta kalite ve %96.96’sı ise düşük kaliteye sahiptir. ESAİ skorlarına göre Araban Ovası’nın tüm toprakları arazi bozulması ve çölleşme açısından “Kritik” seviyededir. Arazi kalitesinin düşmesine sebep olan faktörler arasında düşük organik madde, anız yangınları ve uygun olmayan rotasyon uygulamalarının yer aldığı görülmüştür. Ayrıca bölgenin kireç taşı ve alüvyal teraslardan oluşması, su erozyonuna karşı zayıf bir direnç gösterdiği belirlenmiştir. Sonuç olarak Araban Ovası’nın arazi bozulması ve çölleşme açısından değerlendirilip izlenmesi için güvenilir bir veri tabanı oluşturulmuştur. MEDALUS modelinin Araban Ovası’na göre modifiye edilerek bölgeye özgü parametreler belirlenmiş ve bu parametrelere özgü ağırlıklandırma ile ESAİ’nin değerlendirilmesine imkân sağlanmıştır.
