Özet:
Doğa her zaman insan sağlığına faydalı gıda ve bileşenlerin kaynağı olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. Tıbbi bitkiler ve onların biyoaktif molekülleri doğanın ayrılmaz bileşenleridir ve binlerce yıldır insanların sağlığını desteklemiş ve desteklemeye devam etmektedir. Günümüzde bitki özlerinin, antimikrobiyal, antioksidan ve antikanser aktiviteye sahip polifenoller ve karotenoidler gibi biyoaktif bileşikler içermeleri nedeniyle sağlık sektöründe önemi giderek artmaktadır. Bu çalışmanın amacı; endemik Cousinia birecikensis ve Hypericum salsolifolium bitkilerinin antikanser, antioksidan ve takviye edici gıda ürünü olarak kullanım potansiyelini araştırmaktır. Çalışmada; toz haline getirilen bitkilerin farklı polariteye sahip çözücüler (hekzan, diklorometan, metanol ve su) ile bitki ekstreleri hazırlandı. Elde edilen ekstrelerin TPC, TFC ve antioksidan aktivitesi faklı metodlarla (DPPH, ABTS, FRAP, CUPRAC) analiz edildi. Antioksidan aktivitesi yüksek olan bitki ekstresinin fenolik bileşen analizi LC-MS/MS ile, eser element analizi Icp ile analiz edildi. Antikanser aktivitesi; akciğer kanser hücresi (A549) ve prostat kanser hücresi (DU-145), normal akciğer hücresi (BEAS-2B), normal prostat hücresi (PNT-1A) üzerinde antikanser aktivitesi incelendi. Sitotoksik etki MTT ile apoptotik etki annexin-V ve akridin orange yöntemiyle, hücre döngüsü üzerindeki etkisi cell cycle yöntemiyle incelendi. Serbest amino asit ve karnitin profili LC-MS/MS yöntemiyle incelendi. Her iki bitki türünün toplam fenolik ve flavonoid madde metanol ekstresinde yüksek olduğu tespit edildi. Bitki ekstrelerinin antioksidan aktiviteleri metanollü ve sulu ekstrelerde diğer çözücülü ekstrelere göre daha yüksek çıktığı saptanmıştır. Fenolik bileşik olarak H. salsolifolium ekstresinde başlıca siringik asit ve vanilik asit yüksek bulunurken C. birecikensis ekstresinde fumarik asit ve vanilik asit daha yüksek bulunmuştur. Element içerik analizinde başlıca kalsiyum, potasyum, sodyum ve magnezyum değerleri yüksek bulunmuştur. Serbest amino asit profilinde ise; H. salsolifolium ekstresinde glutamin ve valin miktarı çok yüksekken, C. birecikensis ekstresinde prolin ve alanin miktarı yüksek bulunmuştur. Çalışmamızda her iki bitki ekstresinde serbest karnitin ve asetil karnitin miktar olarak en fazla karnitin çeşidi çıkmıştır. Her iki bitkinin metanol ekstrelerinin akciğer kanseri üzerinde sitotoksik etki gösterirken normal akciğer hücreleri üzerindeki sitotoksik etkisinin düşük olduğu tespit edildi. Metanol ekstresinin akciğer kanser hücerelerinde apoptotik etki gösterdiği, hücre döngüsünü G0/G1 fazında durdurarak antikanser aktivite gösterdiği tespit edildi. Yapılan çalışma sonucunda H. salsolifolium ve C. birecikensis endemik bitkilerinin antioksidan ve antikanser potasiyeline sahip olduğu tespit edildiğinden dolayı bu bitkiler ile ilgili ayrıntılı analizlerin yapılması sonucunda insan sağlığına katkı sunacak fitoterapik ürünlere dönüşme potansiyeli olduğu tespit edilmiştir.
