EŞʻARÎLİK MEZHEBİ VE EŞʻARİLİĞİN ORTAYA ÇIKIŞI

Abstract

İslam fikriyatında faaliyet gösteren ve kendi öğretisini sağlam inanç esasları üzerine inşa eden, itikadî ve siyasî problemleri kendine özgü metot ile çözümler üreten mezheplerden biri de Eşʻarîliktir. Muʻtezile mezhebine bir aksülamel olarak ta çıktığı söylenebilir. Mezhep kurucusu Ebü’l-Hasan el-Eşarî henüz hayata iken ona ait fikirler Müslüman beldelerinde tartışılmış, tanıtılmış, taraftara bulmuştur. İmam Eşʻarî ile Eşʻarilik arasında kuvvetli bir bağ vardır. Eşʻariliğin fikren gelişmesi daha sonraları oluşmuştur. Eşʻarilik belirli dönemlerinde resmi mezhep olmuş, Geniş bir literatüre sahip olan Eşʻariliğe ait eserler İslam coğrafyasında medreselerde müfredatta yer almış, varlığını günümüze kadar getirebilen bir mezheptir. Eşʻariyye mezhebinin en önemli özelliği imanı tasdikten ibaret görerek, amel ve dil ile ikrarı şart koşmamasıdır. İtikat ile alakalı konular tartışılırken Kur’an ve Sünnet’i temel kaynak almış, ashâbın ve tabiîne ait görüşlere müracaat etmiş, ehl-i hadis’in fikirlerine yer vermiştir. İtikâdi konuların ispatı sadedinde nassa öncelik vererek, aklı nassın hizmetine koymuş, naklî esas almakla birlikte aklı etkili bir şekilde kullanmıştır. Akıl için bizi ancak vahyin kaynağına ve mahiyetini anlamamıza bir vesiledir demektedir. O’nun inanç ile alakalı konularda fikir beyan etmesindeki maksat hakikate ulaşma ve elverişli yöntemlerle imanı kuvvetlendirmek ve yanlış yola sapan bidʻat ehlinin yanlış fikirlerini reddetmek, Allah ve kâinat hakkında doğru bilgi ile bilinmesi gerekenleri göstermektir. Eşʻar’i bidʻatçi olarak belirttiği kişilerden maksat, Muʻtezile mensuplarıdır der ve eserlerinde bunların neden bidʻat ehli olduklarını maddeler şeklinde izah eder. Haberi sıfatlar ile rü’yetullah konusu gibi girift meselelerde nassa dayanmayı tercih etmiştir. O’nun itikat ile alakalı görüşlerini kendi eseri olan “el-İbâne ʻan usûli’d-diyane’den net bir şekilde görebiliriz. Eşʻari’nin yolunu takip eden ve o’nun fikirlerini yorumlayan Bakıllânî ve Eşʻariyye içinde çıkan alimler, imamımız dedikleri halde zaman zaman farklı düşünceleri ifade etseler de İmâm Eşʻari’nin asli doktirininden ayrılmamışlar, Ehl-i sünnet çizgisi üzerinden Eşʻariliği olgunlaştırmaya çalışmışlardır. İmâm Eşʻarî kelâm, cedel, bidʻat fırkalarına karşı eserler yazmış, bu eserlerden bir kısmı günümüze kadar gelmiştir. “Eşʻarîlik Mezhebi ve Eşʻariliğin Ortaya Çıkışı isimli bu çalışmada” Birinci Bölümde, İmâm Eşʻarî, Eşʻariliğin ortaya çıkışı ve gelişmesi, Eşʻariyye mezhebinin akaide ait görüşleri, akil ve nakil meselesi, esmâ ve sıfat konusu İkinci Bölümde, Eşʻariyye ekolünün içeriği ve muhatapları, Üçüncü Bölümde ise, İmâm Eşʻarî’den sonra O’nun çizgisini kendisinden sonra güçlü alimlerin öncülüğünde sistemli bir ekol olarak devam etmesine vesile olan ekolün belli başlı hocalarından bahsedilmiştir Sonuç kısmında tespitler, elde edilen bulgular ve ulaşılan sonuçlar hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır.