215/2 NUMARALI URFA ŞER`İYYE SİCİLİ’NİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRMESİ

Abstract

215/2 numaralı Urfa Şer`iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H. 1321-1324/M. 1904- 1906) başlıklı tez çalışmamızın transkripsiyonu ile defterde geçen belgelerin dava konuları belirlenip içerikleri ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, 215/2 numaralı Urfa Şer’îyye Sicili’ndeki kayıtlar ışığında 1904-1906 yılları arasındaki Urfa halkının sosyal, iktisadi ve ticari hayatında yaşanan anlaşmazlıkları, kişiler arasındaki dava konuları, devlet ve vakıf kurumlarının işleyişi ile ilgili envanterleri ortaya çıkarmak olmuştur. Bunun yanında yapılan çalışma ile Şer’îyye Sicilleri’nin şehir tarihi araştırmalarındaki önemine dikkat çekilerek, Urfa’da yaşayan çeşitli ırk, dil, din ve mezhep gruplarının sosyal, ekonomik ve kültürel hayatı ile ilgili ortaya konulan verilerle yerel tarih çalışması yapacak olan araştırmacılar için mütevazı bir katkı sağlamak amaçlanmıştır. XX. Yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırları içinde bulunan Halep Vilâyeti’ne bağlı Urfa Sancağı’nda yaşayan ailelerin ünvan ve lakapları, kişilerin hangi zümreden oldukları, meslekleri, çocuk sayıları, bu çocukların cinsiyet ve yaşları, eş durumları, mal varlıkları, evlerinde kullandıkları eşyaları, mehr ve nafaka miktarları ile ihtilafa düştükleri konular hakkındaki bilgilere ulaşılarak o dönemde yaşanan toplumsal olayların aydınlatılmasında önemli bir kaynak olacaktır. Tez çalışmamız; giriş, sonuç ve üç bölümden müteşekkildir. İlk olarak, kadının tanımı ve görevleri, kadıya yardımcı olan görevliler, kadıların suistimali ile beraber klasik dönem Osmanlı yargı sistemi ele alınmıştır. İzleyen kısımda ise, Tanzimat Dönemi’nde yapılan yargı reformları ile Tanzimat’tan sonra kurulan mahkemeler ve bu mahkemelerin Osmanlı toplum yapısına ve devlet idaresine yansıması hakkında ki bilgilere yer verilmiştir. İkinci aşamada, şer’iyye mahkemeleri, şer’iyye sicillerinin konuları ve içerikleri ile bu çalışmadan önce yapılan Urfa Şer`iyye Sicilleri’nin tanıtımı ve incelenenmiş olan 215/2 numaralı defterin dava konuları hakkında bilgiler yer almıştır. Defterde geçen yer isimleri meslek grupları, Müslim, gayrimüslim kişi isimleri, mahalle adları, vekil isimleri ve bağlı bulundukları mahalle adları çizelgeler şeklinde verilmiştir. Sicilimizde iktisadi hayatın geçtiği çarşı, pazar, han isimleri, kullanılan paralar, yeni kurulan vakıflar ile belgelerde geçen vakıf isimleri hakkında bilgiler aktarılmıştır. 215/2 numaralı defterin transkripsiyonu ve belge özetleri yapılmıştır. Bu kısımda öncelikle Urfa Livası’nda yaşanan toplumsal problemlerin mahkeme kayıtlarına yansıması, devletin içinde bulunduğu durumun yereldeki sonuçlarının anlaşılması ile birlikte buradan elde edilen bilgiler, defterimizin genel değerlendirme kısmına aktarılmıştır. Sonuç olarak, kapsamlı bir şekilde incelemiş olduğumuz 215/2 numaralı deftere göre, Urfa’ da birbirine yakın dinî ve kültürel hayatın da oldukça etkisi bulunan farklı toplulukların, sosyal ve ekonomik hayatın içinde iç içe geçmişliğin verdiği geleneksel şehir hayatının İslamî anlayışla, sorunların giderilme noktasında mahkemelerin sonuçlandırdığı davalar ile ilgili çıkarımlar yapılmıştır.