1980 SONRASI KRİZLER VE DİNAMİKLERİN TÜRKİYE KOYUNCULUĞUNA OLASI ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

Abstract

Ekonomik kriz olgusu klasik iktisada göre dışsal ani şoklardan ya da yanlış karar süreçlerinden dolayı gelişen konjonktürel dalgalanmalar ile açıklanırken Marksist öğretiye göre içsel dinamiklerce açıklanmaktadır. Bir ekonomide etkili olan krizlerin reel etkilerini anlayabilmek için dinamikleri iyi tanımlamak ve krizin oluşum sürecini iyi irdelemek gerekmektedir. Türkiye ekonomisinin şekillenmesinde 1980 istikrar kararları büyük etkiye sahip olmuştur. Nitekim bu süreçte neoliberal ekonomiye geçiş başlamış, küresel ve yerel dinamikler ile krizlerin etkisi altında ülkede köklü değişimler yaşanmıştır. Kentleşme ve sanayileşmenin 1980 sonrası hız kazandığı ülkede bölgesel kalkınma daha çok ülkenin batısında ve kıyı şeridinde gerçekleşmiştir. Bu süreçte kırsal alanın kamu yatırımlarından yeterince faydalanamaması ve gelir adaletsizliği zaman içerisinde büyük göç hareketlerine neden olmuştur. 1980 yılında toplam işgücünün %53.6'sı tarım sektöründe çalışırken bu oran 2021 yılında %17.2'ye gerilemiştir. Yaşanan göç hareketi daha çok hayvancılık faaliyeti üzerinde etkili olmuş ve çok sayıda hayvansal üretim yapan işletmenin faaliyetini sonlandırmasıyla neticelenmiştir. Bu durum ülke genelinde hayvan sayılarında azalma ile kendini göstermiştir. Bu süreçte ekstansif koşullarda gerçekleştirilen küçükbaş hayvancılık cazibesini yitirmiş ve yerini çayır mera ihtiyacı olmaksızın kent merkezlerine yakın olarak entansif koşullarda gerçekleştirilebilen büyükbaş hayvancılık faaliyetine bırakmaya başlamıştır. Nitekim küçükbaş hayvan varlığı 1980 yılına oranla 2010 yılında %50’nin üzerinde azalış göstermiştir. Bu çalışmada Türkiye'de koyun varlıklarındaki değişimler küresel ve ulusal dinamikler ve krizlerin etkisi altında irdelenmiş, daha sonra Box-Jenkins (ARIMA) yöntemi yardımıyla ülke genelinde ve üretimin yoğun yapıldığı bölgeler düzeyinde koyun varlığına ilişkin gelecek tahminleri yapılmıştır. 1980 sonrasının değerlendirildiği çalışmada 42 yıllık süreçte hangi olayların genel olarak ülke ekonomisini etkilediğine değinilirken, 2010 yılına kadar ülke ekonomisini etkileyen faktörlerin koyun üretimini olumsuz yönde etkilediği, daha sonra uygulamaya konulan tarım politikaları ve ithalat rejiminde yapılan köklü değişimler neticesinde koyun varlığında artan bir ivme yakalandığı görülmekle birlikte istatistiksel olarak anlamlı tek değişim 2010 yılında yaşanmıştır. Ülkede koyun varlığındaki artışın gelecekte de devam edeceği öngörülmektedir. Alt bölgeler düzeyinde ise son yıllarda gerçekleşen artış trendinin koyun varlığında önemli paya sahip olan 4 alt bölgede seyir değiştirerek düşüş eğilimine geçeceği öngörülmüş ve 2022 yılında ki gerçekleşmeler benzer sonuçlar vermiştir. 2010 yılıyla birlikte yakalanan artış trendi 30 yıllık hayvan kaybını 10 yılda yerine koymuş olsa da halen kendine yeter üretim düzeyinden uzaktadır. Günümüzde koyunculuk faaliyetini geliştirmeye yönelik ülkenin jeopolitik konumunun sağladığı dış ticaret potansiyelinden ve çayır mera varlığından halen istenilen düzeyde yararlanılamamaktadır.