Özet:
Bu çalışmada Abdulkâhir el-Bağdâdî’nin el-Fark beyne’l-fırak adlı eseri ile Ebü’l-Muzaffer el-İsferâyîni’nin et-Tabsîr fi’d-dîn adlı eserinin mezhepleri tasnif sistemleri mukayeseli bir şekilde ele alınmıştır. İslâm âleminde, fırkaların ortaya çıkış zamanı ve fırkalaşma nedenlerinin araştırılması ve kavranması önemli bir olgudur. “Abdulkahir el-Bağdâdî ve Ebü’l-Muzaffer el-İsferâyînî’nin itikadî fırkaların tasnifi’’ adlı çalışmamızda bu gaye hedeflenmektedir. İslâm Mezhepler Tarihi alanında Bağdâdî ile İsferâyînî’nin yanı sıra; Nevbahtî, Şehristânî, Ebû’lHasan el-Eş’arî ve Fahreddin er-Râzî gibi müelliflerin yazdıkları kaynaklarda, ilk itikâdî mezheplerin tarih sahnesine çıkış zamanı kesin bir şekilde açıklanamamaktadır. Ancak bu kaynaklardan anlaşılıyor ki itikâdî mezheplerin tarih sahnesine çıkışı ilk dönemlerde görülmektedir. Çalışmamız giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın amacı, yöntemi, sınırlıkları ve kaynakları hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde, Abdulkahir el-Bağdâdî ile Ebü’l-Muzaffer el-İsferâyînî’nin hayatları, yaşadıkları dönem ve eserleri hakkında bilgi aktarılmıştır. İkinci ve son bölümde ise, Abdulkahir el-Bağdâdî’nin el-Fark beyne’l-fırak adlı eseri ile İsferâyînî’nin et-Tabsîr fi’d-dîn adlı eserinin mezhepleri tasnif sistemlerine mukayeseli bir yaklaşımla yer verilmiştir. Söz konusu iki eser incelendiğinde, 73 fırka rivayetine göre tasnif edildiği görülmektedir. Ana fırkalar ile yan kolları, yetmiş üç sayısı ile sınırlandırılmıştır. Ancak yer yer bu sayıya ulaşmada çelişkiye düştükleri görülmektedir. Mezheplerin doğuşu ve gelişmesinde tarihî, siyasî ve benzeri sebepler açıklanmamıştır. Bu iki V eserde mezhepler hakkında bilgi verilirken önce mezhep kurucusu, ardından görüşleri verilmektedir. Ayrıca bu iki eser karşılaştırıldığında tasnifte kayda değer bir farklılık göze çarpmamaktadır. Yer yer Bağdâdî’nin uzun ve detaylı bir şekilde kaydettiği bir fırkaya, İsferâyîni’nin kısa bir şekilde değindiği görülmektedir. Bazı hususlarda bu durumun tam tersi de söz konusudur.
