Özet:
Bu çalıĢma, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden ( Siirt, ġırnak, Hakkari ) toplanan yabani nohut populasyonlarının ve bazı bitkisel ve argonomik özelliklerinin tanımlanması amacıyla, 2015- 2016 yetiĢtirme mevsiminde tarla koĢullarında kıĢlık ekim yapılarak tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüĢtür. Denemede C.reticulatum türüne ait 65 yabani nohut genotipi, C.arietinum türüne ait 4 tescilli ve bir yerel gonotip olmak üzere toplam 70 genotip materyal olarak kullanılmıĢtır. Genotiplerde ilk çiçeklenme gün sayısı, ilk bakla bağlama gün sayısı, olgunlaĢma gün sayısı, bitki büyüme formu, bakla çatlama, bitki taç geniĢliği, tohum Ģekli, tohum yapısı, siyah nokta varlığı, tohum rengi, hasat indeksi, biyolojik verim, parsel verimi ve 100 tane verimi, tohum boyu, tohum eni, tohum geniĢliği gözlemleri alınmıĢtır. ilk çiçeklenme gün sayısı 126- 140 gün, ilk bakla bağlama gün sayısı 136-148 gün, olgunlaĢma gün sayısı 174-213 gün, tohum boyu 5.95-9.45 mm, tohum eni 4.72-6.75 mm ve tohum geniĢliği 6.69-6.47 mm arasında değiĢim göstermiĢtir. Bitki büyüme formunun kültür nohutlarında dik, yabani nohutlarda yarı dik, yarı yatık ve yatık büyüme gösterdikleri, bakla çatlamanın yabani türlerde olduğu, tohum Ģeklinin kültür nohutunda koç baĢı, yabani genotiplerde kuĢ baĢı özellik gösterdiği, tohum yapısının yabanilerde pürüzlü olduğu, siyah nokta varlığının sadece bazı yabani hatlarda görüldüğü, tohum renginin ise yabanilerde yetiĢtiği yerin toprak rengini aldığı yapılan çalıĢmalar sonucunda belirlenmiĢtir. Parsel verimi, 100 tane ağırlığı ve hasat indeksi bakımından yabani genotipler ile kültür çeĢitleri karĢılaĢtırıldığında yabani genotiplerin daha düĢük değerlere sahip olduğu gözlenmiĢtir. Sonuç olarak toplanan yabani nohut genotiplerinde incelenen özellikler bakımından yüksek genetik varyasyon bulunmuĢtur. Öne çıkan genotipler ıslah programlarında kullanılabilir olduğu için büyük önem taĢımaktadır. Bir yıllık araĢtırma sonuçlarına göre yabani popülasyonların kendi içlerinde geniĢ bir genetik çeĢitliliğe sahip oldukları ve ıslah çalıĢmalarında kullanılabileceği vurgulanabilir.
