KARA-KOYUNLU DEVLETİ’NİN ASKERÎ TEŞKİLÂTI

Abstract

Kara-Koyunlular bir asırdan fazla Anadolu’nun doğusu ve İran’ın batısında Türkiye Selçukluları ve Moğolların devlet yönetim prensiplerine uygun olarak hüküm sürmüştür (1380-1469). Türkiye Selçuklu ve İlhanlı devletlerinin teşkilât tecrübesi üzerine devletlerini teşkil etmişlerdir. Öncüllerinden aldıkları devlet geleneğini geliştirerek tarih sahnesinde kalmaya çalışmışlardır. Bu tez çalışmasında Kara-Koyunlu Devleti’nin ilk hükümdarı Bayram Hoca döneminden (ö.1380) son hükümdar Hasan Ali dönemine (ö.1469) kadar askerî teşkilatın oluşumu, gelişimi ve sükûtu üzerinde durulacaktır. Askerî teşkilatın geçirdiği evreler Farsça, Arapça, gayrimüslim vakayinameler ve tetkik eserlerin verdiği bilgiler nispetinde derinlemesine irdelenmeye çalışılmıştır. Kara-Koyunlu askerî gücü genel olarak yarı-göçebe Türkmen aşiretlerden oluşmaktaydı. Bunun yanında orduda daimi olarak görev alan nökerler de bulunmaktaydı. Ordu Türk-Moğol teşkilatının tesiri ile on binlik, binlik, yüzlük ve onluk sisteme göre tanzim edilmişti. Savaşta ordunun düzeni Türk-Moğol askerî geleneğinin tezahürünü yansıtmaktaydı. Türk-Moğol etkisi ordunun birçok alanında görülmekteydi. Kara-Koyunlu askerî yapısı genel olarak Ortaçağ Türk-Moğol askerî yapısının devamı niteliğindeydi. Bu yapının Safevi Devleti’ne kadar taşınması Kara-Koyunlular V vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Safevi Devleti ilk yıllarında Kara-Koyunlu askerî yapısı üzerine devletini tesis etmiştir. Diğer Türk-Moğol devletlerinde olduğu gibi, Kara-Koyunlular’da da askeri teşkilât; insan unsuru, askerî divanlar, ordunun sefer öncesi yaptığı hazırlıklar, ordunun savaş düzeni, taktik ve strateji, savaş hukuku, ordunun gelir kaynağı, ordunun teçhizatı ve silahları, orduda kullanılan hayvanlar ve ordunun mehter takımı gibi unsurlardan oluşmaktaydı. Bu söz ettiğimiz unsurlardan biri olan ordunun gelir kaynağı Yakın Doğu’da eskiden beri kullanılan iktâ‘ sistemine dayanmaktaydı fakat iktâ‘ ıstılâhı KaraKoyunlular döneminde suyurgal ve tiyûl ıstılahına dönüşmüştür. Kara-Koyunlu askerî teşkilât yapısında başka dikkat çeken nokta ise, kaynakların ordunun kullandığı savaş araç gereçlerinden az bahsetmesi olmuştur.