HARRANLI ALİ BİN EL- HASAN EL-LAHHÂM'IN ŞİİRLERİNDE HİCİV SANATI

Abstract

Bu araştırmada, Abbasî döneminin şairlerinden ve Harranlı olan Ali bin el-Hasan elLahhâm’ın şiirlerinde hiciv sanatı konu edilmiştir. Şairin şiirlerindeki hiciv sanatı şekil ve içerik bakımından incelenip çalışma giriş ve dört bölümden oluşmuştur. Giriş Bölümü’nde çalışmanın amacı, önemi, bu konuda yapılan çalışmalar, kullanılan metot gibi kavramlara açıklık getirilmiştir. Araştırmamızın Birinci Bölümü’nde şairin yaşadığı dönemin siyasî, sosyal, ekonomi ve ilmi açılardan incelenmiştir. Bu faktörlerin şairin şiirleri üzerindeki etkileri ve yansımaları hakkında bilgi sunulmuştur. Yine bu bölümün şair Ali bin El-Hasan elLahhâm’ın hayatı hakkında ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Ayrıca bu bölümde seyahtları, çağdaş şairleriyle olan ilişkileri, Orta Asya’da kurulan Saman Devleti’nin kral ve vezirlerle olan münasebetleri, devlette almış olduğu görevleri, sürgün edilmesi ve çeşitli cezalara çarptırılması gibi hayatta karşılaşmış olduğu sorunlar hakkında bilgiler aktarılmıştır. İkici Bölüm’de Cahiliye’den şairin yaşadığı Abbasî dönemine kadara Araplarda hiciv sanatı hakkında bilgi verilmiş, bu süreç içerisinde hiciv sanatında yaşanan gelişmeler ile ilgili ayrıntılı bilgi sunulmuştur. Yine bu bölümde edebiyat ile psikoloji ilişkisi incelenmiş, şairin şiirlerinde hiciv türüne yönelmesinin altında yatan öfke, kıskançlık, asabiyet duygusu, karamsarlık, hırs gibi pek çok psikolojik faktör üzerinde durularak tahlil edilmeye çalışılmıştır. Üçüncü Bölüm’de şairin bireye, topluma, kabileye ve bölgeye yöneltilen hicviyeler gibi türle ele alınarak şiirleri tasnife tabi tutulmuştur. Bu hicviyelerinde taşıdığı anlam itibariyle kendi içinde kategorileştirilmiştir. Örneğin hicvedilen kişinin hangi özelliklerini ön plana çıkarıldığı; fiziksel mi yoksa kötü huyları mı veya her ikisini de mi barındırdığı gibi konular üzerinde durulmuştur. Hicviyelerinin kapalı, açık veya V telmih şeklinde bir üslup kullandığı hususu belirtilmiştir. Yine şairin bu hicviyelerinin klasik hiciv türünün devamı mı yoksa tamamen şaire özgü içerik ve şekil bakımında yeni bir hiciv türü olduğu ifade edilmiştir. Daha sonra araştıranın bu bölümü Şair elLahhâm’ın hicviyelerinin içerik bakımından kişisel, sosyal, siyasî ve dinî gibi konulara ayrılarak incelenmiştir. Dördüncü Bölüm’de ise klasik dönem eleştirmenlerinin hiciv sanatı için ortaya koydukları ölçüler zikredilmiş el-Lahhâm’ın bu ölçülere ne derece bağlı kaldığı veya karşıladığı belirtilmiştir. Örneğin onun hicviyelerinde dürüstlük ve doğruluk ilkesine ne kadar uyup uyumadığı, icaz üslubunu ne derece gerçekleştiği, mana kullanımında ne kadar isabetli olduğu gibi konular işlenmiştir. Ayrıca şairin hicviyelerindeki kullanmış olduğu üslup üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmuştur. Haber, inşa üsluplarına bir arada yer vermesi, kolay sözcük ve ifadelerin kullanması, halk diline yönelmesi, Fars ve Türk gibi medeniyetlerinden yararlanması cinas, seci, tıbâk, mukabele, iktibas, tazmin gibi edebi sanatları kullanması gibi konular incelenerek şiirlerinden örneklere verilmiştir. Tezin Önemi: Ali bin El-Hasan el-Lahhâm’a göre hicvi sanatını tanımlamak, türlerini, yönlerini ve boyutunu açıklanmıştır. Hiciv duygusunun oluşumuna etki eden psikolojik ve sosyal etkenlerin önemini açıklanmıştır. Hiciv sanatı karşı tarafa sözlü bir saldırı olup, nefret, öfke, haset gibi psikolojik faktörlerin yanı sıra ekonomik ve siyasî hırs hicviyelerin temelinde önemli unsurlardır. Bu unsurların hicviyelerdeki etkiler neler olduğu ortaya çıkarmaktır. Harranlı şairler ve edebiyatçılar tarafından gerçekleşen bilimsel faaliyetleri ve edebî çalışmaları ortaya koymaktır. Nitekim bu çalışmalar Harranlı âlimlerin Arap İslam Medeniyetine olan katkılarını ortaya koymaktır.