Özet:
Birgi ve çevresi, 14. yüzyılda Türkmenlerin eline geçmiştir. Aydınoğulları Beyliği döneminde Birgi‟de vakıflar kurulmuş ve bunların bir kısmı Osmanlı hakimiyetinde de varlığını sürdürmüştür. Fakat burada vakıf kültürü Osmanlı döneminde daha da gelişmiş ve çok sayıda yeni vakıf kurulmuştur. Bu dönemde Birgi adeta bir vakıf şehri haline gelmiştir. Şehirlerin gelişmesinde vakıflar; imar, ihya ve inşa gibi önemli görevleri yerine getirmektedir. Bu bakımdan şehir tarihi çalışmalarında vakıf atamalarını içeren hurufat defterlerinde çok kıymetli bilgiler bulunmaktadır. Bu çalışmada Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi‟nde bulunan Birgi Kazası‟na ait 24 hurufat defterinde yer alan atama kayıtları kullanılarak Birgi‟nin vakıf eserleri incelenmiştir. Bu atama kayıtları 1691-1835 yılları arasındadır. Yaklaşık 150 yıllık bir zaman dilimini kapsayan bu tevcih kayıtları aracılığıyla Birgi‟nin Osmanlı döneminde önemli bir kaza olmasında vakıfların rolüne değinilmiştir. Bölgede yer alan cami, mescid, musalla gibi ibadethaneler; tekke, zaviye, türbe, hamam ve köprü gibi sosyal yapılar; medrese, darulhadis, darulkurra, mektep, talebe hücreleri, dershane ve kütüphane gibi eğitim kurumları araştırılmıştır. Bu vakıf eserlerin coğrafik dağılımının tespit edilmiştir. Bunula birlikte bu vakıf eserlerin hangi bölgelerde yoğunlaştığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Birgi Kazası‟nın köylerinde, mahallelerinde, mezralarında, yaylalarında olmak üzere neredeyse her yerinde ibadethanelerin ve eğitim kurumlarının kurulduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra vakıfların vâkıfları, kaynakları, ne zaman kuruldukları, vakıflara hangi tarihler arasında atamaların yapıldığı, ne kadar süre ayakta kaldıkları, görev alan personeller ve onların aldıkları maaş araştırılmıştır. Ayrıca bu vakıf binalarının kimler tarafından ne zaman tamir edildikleri ve geçirdikleri değişimler saptanmıştır. Birgi ve V çevresinde Osmanlı döneminde kurulan ve günümüzde mevcud olmayan vakıfları tespit etmektir.
