XIX. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE URFA MAHKEMESİNDE ISLAH EDİCİLER; MUSLİHÛN

Abstract

Osmanlı Devleti döneminde herhangi bir bölgenin yerel tarihi incelendiği zaman birinci kaynak şer’iyye sicilleri olmuştur. Çünkü sicil belgeleri, bölgelerin askeri, sosyal, dini ve hukuki yapısı hakkında bilgi edinilmesi hususunda birinci elden kaynak niteliği taşımaktadır. Bu çalışmada belgelerin muslihûn kavramı ile ilgili olanları ele alınmıştır. Muslihûn Osmanlı Devleti’nde alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak kullanılmış ve şer’iyye sicilleri içerisinde yerini almıştır. Muslihûnun çoğunlukla alacak- verecek, miras ve mihr gibi konularda devreye girmesi dikkat çekmiştir. Uyuşmazlıkların sulha çevrilmesi noktasında da bu durumun bir bedel karşılığında yapılması yani taraflardan birinin diğer tarafın zararını karşılaması için orta yol bulunmuş bir meblağ ödemesi alacak-verecek, miras ve mihr gibi konular ile olan bağlantısını desteklemiştir. Çalışmada genelden özele gidilerek önce Osmanlı tarihinde muslihûnun öneminden ve konumundan bahsedilmiştir. Daha sonra ise Osmanlı döneminin XIX. yüzyılının son çeyreğinde Urfa Şer’iyye Sicilleri içerisinde geçen konu ile ilgili belgelerin değerlendirilmesi ve analizi yapılmıştır. Bazı defterlerde bu konuya ait belgelerle sıklıkla karşılaşılması bazılarında ise yok denecek kadar az olması dikkat çekmektedir. Bu durumun Kadı’nın defteri kullanış amacı ve biçimine göre şekillendiğini söylemek mümkün olmuştur. Çalışmada muslihûnun devreye girdiği konuların ve uyuşmazlık yaşayan tarafların durumlarının değerlendirilmesi ve analizi de yapılmıştır. Yargı sistemine katkı sağlayan ve hukuk tarihi açısından önem arz eden bu kavram transkript edilen bazı belgelerde yanlış telaffuz edilmiştir. Bu da kavramın ve sistemin çok fazla ele alınmadığı ve değerlendirilmediğini göstermektedir. Bu nedenle tezin asıl amacı, Osmanlı yargı sistemi üzerinde v uygulama alanı bulan ve sulhu sağlamak için önemli bir araç olan bu sistemin insan ilişkileri üzerindeki etkilerini ortaya koymak olmuştur. Hukuki kuramların tarihi alanında önem arz eden bu kavramın araştırılması ile mütevazi bir şekilde literatüre katkı sağlamak amaçlanmıştır. Çalışmada uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak kullanılan bu sistemin araştırılması esnasında Osmanlı dönemi Urfa’sının sosyal, ekonomik ve hukuksal yapısı hakkında da bilgi edinilmiş ve çalışmaya yansıtılmıştır. Özellikle hukuk tarihi ile alakalı olan bu kavramın aynı zamanda Urfa’nın sosyal ve ekonomik yapısı hakkında da bilgi vermesi konuyu önemli kılmış ve araştırmaya uygun kılmıştır. Sonuç olarak yargı sistemi için önem arz eden arabuluculuk sisteminin incelenmesi, kişilik olarak ön plana çıkmayan işlev olarak tarihte yerini almış ve insanlık için önemli hale gelmiş olan muslihûnun tarih literatüründe yerini alması amaçlanmıştır. Şer’iyye sicilleri içerisinde kaybolmuş olan muslihûn kavramının aslında birçok belgede yer aldığı gerçeğine ulaşılmıştır.