Abstract:
Madde bağımlılığı dünyada insan nüfusunun giderek artmasına paralel şekilde ciddiyetini arttıran bir problem olarak vücut bulmaktadır. Bu sorunun günbegün artması hem dünyada hem Türkiye’de yapılan çalışmaların ve yürütülen politikaların çoğalmasına neden olmuştur. Türkiye’de madde bağımlılığı alanında yapılan çalışmalara bakıldığında, bağımlılığın psikolojik ve tıbbi açıdan kullanımının izahları sıklıkla görülmektedir. İnsan kendisini tanımlarken bir ötekiye ihtiyaç duymaktadır. Bu yüzden bir birey için ötekinin rolü muhakkak incelenmelidir. Madde bağımlısı bireyin gözünde madde bağımlılığının ne ifade ettiği, toplumda madde bağımlısı bireyin neyi temsil ettiği ve bununla beraber madde bağımlılığını toplumsal sürecin nasıl etkilediği bizzat madde bağımlısı bireylerin gözünden ortaya konulmuştur. Madde bağımlısı bireylerin sahne önü ve sahne arkası olarak gördükleri yerlerde nasıl yaşadıkları ve ne düşündükleri araştırılmıştır. Madde kullanıcılarının toplumda yaşayış örüntülerini ortaya koyan bu çalışma birey ve toplum etkileşimindeki problemlerin damgalı birey üzerinden analizini sunmayı hedeflemiştir. Madde bağımlısı bireyin toplum tarafından damgalı olarak görülüp görülmediği araştırılmıştır. Bu noktada bireyleri bağımlı maddeleri kullanmaya iten faktörler, uyuşturucu madde kullanan insanlar tarafından derinlemesine mülakatlarla ortaya konmaya çalışılmıştır. Araştırmanın evrenini Gaziantep’te yaşayan madde bağımlısı kullanıcılar oluşturmaktadır. Gaziantep kentinin son yıllarda hızlı şehirleşmesi, gecekondu V mahallelerinin oldukça fazla olması ve sınıra yakın konumu gibi faktörler çalışmanın evrenini oluşturmasında önemli rol oynamıştır. Kartopu örneklem seçimi tekniğiyle Gaziantep’te yaşayan 20 madde bağımlısı kullanıcının gönüllü olduğu bu çalışma, bağımlı bireylerin toplum içinde eyledikleri ve etkilendikleri ilişkiler üzerinden incelenmiştir. Bireylerin maddeye, kendilerine, sosyal hayata bakış açıları araştırılarak toplumsal konumları ortaya konmuştur. Nitel verilerin değerlendirilmesi betimsel analiz şeklinde yapılmıştır. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde bağımlı bireyin toplumsal tecridini en uygun anlatabilecek teorinin Erving Goffman’ın “damga” teorisi olduğuna karar verilmiştir. Bununla beraber çalışmanın, Howard Becker’in geliştirdiği “hariciler” kavramıyla teorik altyapısı güçlendirilmiştir. Toplumun farklı hiyerarşik gruplarından bireylerle yapılan görüşmede; statü sahibi, göçmen, erkek ya da kadın olmanın veya prestijli bir meslekte çalışmanın, madde bağımlığıyla ilişkisi betimsel olarak analiz edilmiştir. Bulgulardan elde edilen sonuca göre; madde bağımlısı bireylerin toplumda damgalandıkları, kendilerini ifade etmekte güçlük yaşadıkları ve nihayetinde toplumsal tecridin sonuçlarıyla yaşadığı görülmüştür. Ayrıca damgalanma sürecinin kendi içinde bir hiyerarşisinin olduğu sonucuna varılmıştır.
