Abstract:
Yaşamsal bir öneme sahip olan dil, tarihten günümüze kadar olan süreçte insanoğlunun sosyal, siyasi, ekonomik, bilimsel gibi özelliklerini derinden etkileyen önemli bir varlıktır. Dil, birey ve toplumların geçmişteki başarı, eylem, gelenek, görenek ve düşüncelerini tüm ayrıntılarıyla belgeli bir şekilde sunmasıyla tarihsel; var olanı farklı açılardan ele alıp geleceğe aktarmasıyla da güncel olan mükemmel bir mekanizmadır. Bu çalışmada Tunyukuk, Köl Tigin, Bilge Kağan yazıtlarının işlevsel dizini ve bağlamlı sözlüğü oluşturulmuştur. Çalışmamız; Köktürkler, Anlambilim, Sözlükbilim, İşlevsel Dizin ve Bağlamlı Sözlük bölümlerinden oluşmaktadır. Köktürkler bölümünde, Köktürkler ve onların siyasi, askeri, ekonomik gibi yaşamsal özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca Tunyukuk, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile ilgili kısaca bilgi sunulmuştur. Bu bölümünün sonunda ise Köktürkçe ile ilgili genel bilgilere değinilmiştir. İkinci bölümde anlambilim konusu ele alınmıştır. Anlambilim bölümü dokuz alt başlıktan oluşmaktadır. Söz konusu başlıklar altında anlam, anlam değişmeleri, anlambilimin tarihi, duygu değeri, temel anlam, yan anlam, zıt anlam ve bağlam gibi başlıklar ele alınıp incelenmiştir. Üçüncü bölümde sözlük ve dizin konuları ele alınmıştır. Bu bölüm beş alt başlıktan oluşmaktadır. Burada dünyadaki ilk sözlüğün oluşumu ile ilgi genel bilgiler verilmiştir. Ayrıca Türkçede Dîvânu Lugâti’t-Türk ile başlayıp Cumhuriyet dönemi ve Dil Devrimiyle gelişip Türkçe Sözlükle sürdürülen sözlük geleneği ele alınmıştır. Tezin dördüncü bölümünde ise çalışmanın asıl kısmını oluşturan Köktürk Yazıtlarının işlevsel dizini ve bağlamlı sözlüğü yer almaktadır. İşlevsel dizin ve bağlamlı sözlük çalışmasıyla Köktürk yazıtlarında yazılan tarihsel olgu ve olaylar gözden geçirilmiştir. v Yazıtlarda yer alan sözcük ve söz öbekleri bağlam çerçevesinde yeniden ele alınmış ve bir sözcüğün bağlamına dikkat edilerek kullanılması gerektiği üzerinde durulmuştur. Bu sebeple, söz konusu çalışmada Türkçenin ilk yazılı belgelerinden Köktürk Yazıtları içerisindeki Tunyukuk, Köl Tigin, Bilge Kağan yazıtları, işlevsel dizin ve bağlamlı sözlük çalışması çerçevesinde ele alınmıştır.
