Abstract:
Mütegallibe hareketleri Osmanlı Devleti'nin birçok eyalet ve sancağında görülmüş bir olgudur. Mütegallibe hareketleri eyaletlerin sosyolojik durumuna, bölgesel konumuna, merkeze uzaklığına ya da yakınlığına göre değişiklik göstermiştir. Dış dünya ile parasal dengenin Osmanlı Devleti aleyhine bozulması, devlet hazinesinin paraya ihtiyaç duyması, ihtiyaç duyulan parayı iltizam ve malikâne sistemi ile bulmaya çalışması mütegallibe hareketlerini palazlandıran önemli etkenlerdir. Mütegallibe hareketleri 18. yüzyılda Ruha sancağında hızlı bir şekilde artmıştır. Osmanlı Devleti'nin birçok eyalet ve sancağında mütegallibe hareketleri araştırılmış ve üzerinde çalışılmış olmasına rağmen Ruha sancağında bu türden bir kapsamlı çalışma yapılmamıştır. Ruha sancağında mütegallibe, cebabire, eşirra, zaleme hareketleri azımsanamayacak kadar çoktur. Bu nedenle mütegallibe hareketleri dört ana bölümde incelenmiştir. Bazı aşiret ağalarının Rakka (Ruha) beylerbeyi olması ile sonuçlanan mütegallibe hareketleri bölgesel vali rekabetlerinin ve entrikalarının da ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ruha'da kamusal görev icra eden askerî sınıf, bir yönü ile mütegallibe olmuş ve reayaya zulmetmişlerdir. Bu memurlar bir yönü ile mağdur durumuna da düşmüşler ve kimi zaman mütegallibeler tarafından baskı altında tutulmuşlardır. Ruha'da sosyal barışı zedeleyen önemli durum ise bazı kesimlere tanınan vergisel muafiyetlerdir. Ruha'da vergiden muaf olan kesimler ahali ve askerî kesimler tarafından sıkıştırılmış ve baskı altında tutulmaya çalışılmışlardır. Ancak devletin dili adalettir. Devlet kendisinin bizzat vergi muafiyeti verdiği kesime yönelik bir şikâyet olduğunda, bu şikâyette haklı olan taraf devlet tarafından V korunmuştur. Ruha sancağı içerisinde çeşitli toplum kesimlerine ait mütegallibeler olduğu gibi Ruha sancağı ahalisine dışarıdan baskı yapan mütegallibeler de olmuştur. Mütegallibe hareketlerinin araştırıldığı bu tez, reaya sınıfının şikâyetlerini odak merkezi yapması açısından bir anlamda zulme uğrayanların, ötekileştirilmişlerin de araştırıldığı, incelendiği bir tezdir. Mütegallibe ve âyanların zulümlerine karşı Osmanlı Devleti, Rakka (Ruha) valisine ve Ruha kadısına ve diğer yöneticilere reayanın himaye edilmesi, hakkının korunması konusunda ısrarlı yazılar göndermiştir. Devlet suç irtikâp eden görevlilerini görevlerinden almaktan çekinmemiştir.
