TABERÎ TEFSİRİ’NİN SİYERE KAYNAKLIĞI (MEKKE DÖNEMİ)

Abstract

Kur’an’ı anlamayı amaç edinen tefsir ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hayatını araştıran siyer birbiriyle yakından ilişkili olan iki ilim dalıdır. Aralarındaki bu sıkı bağın ortaya çıkarılması için tefsirlerde yer alan siyer rivayetlerinin tespiti önemlidir. Bu yüzden çalışmamızın konusunu çok yönlü bir âlim olan Ebû Caʻfer Muhammed etTaberî’nin (ö. 310/923) Câmiʻu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân isimli tefsirindeki siyer rivayetlerinin tespit edilmesi ve değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Konuyu işlerken amacımız muhaddis, fakih, tarihçi ve müfessir olan büyük âlim Taberî’nin içinde pek çok rivayeti ve ilmi konuları bulunduran, aynı zamanda dirayet yönü de bulunan Câmiʿu’l-beyân ʻan te’vîli âyi’l-Kur’ân isimli önemli eserindeki siyer ile alakalı rivayetleri tespit ederek bunları ortaya koymak, benzer rivayetleri aynı başlık altında toplayarak tefsirde yer alan siyer rivayetlerine dair genel bir çerçeve çizmek, gerekli yerlerde tespit edilen bu rivayetlerin, siyer kaynaklarındaki rivayetlerle karşılaştırmasını ve değerlendirmesini yapmaktır. Çalışmamız iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde müellifin hayatı, ilmî kişiliği, eserleri ve çalışmanın da konusunu oluşturan meşhur tefsiri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise Taberî Tefsiri’nde tespit edilen rivayetler uygun başlıklar altında incelenmiştir. Rivayetlerdeki ana konuların; ilk vahiy, vahyin geliş şekilleri, Hz. Peygamber’in İslâm’ı tebliğ etme süreci, müşriklerin bu süreçteki tavır ve davranışları, Hz. Peygamber’in cinlerle buluşması, isrâ ve miʻracı ile ahlakı hakkındadır. Tespit edilen rivayetler öncelikle iki önemli tefsir kaynağı olan İbn Ebû Hâtim’in (ö. 327/938) Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm ve Begavî’nin (ö. 516/1122) Meʿâlimü’t-tenzîl eserleriyle karşılaştırılmıştır. Daha sonra bu rivayetler, tefsirin siyere olan kaynaklığını ölçmek için İslâm tarihi kaynaklarından İbn İshak’ın (ö. V 151/768) Kitâbü’s-Sîre ve’l-megāzî, İbn Hişâm’ın (ö. 218/833) es-Sîretü’nnebeviyye, İbn Saʻd’ın (ö. 230/845) Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr, Belâzürî’nin (ö. 279/892-93) Ensâbü’l-eşrâf ve Taberî’nin (ö. 310/923) Târîhü’l-ümem ve’l-mülûk eserleriyle kıyaslanmıştır.