Özet:
Hava kirliliği, sanayi devrimi ile birlikte önemli bir sorun haline gelmiştir. Özellikle sanayileşme ve şehirleşme süreciyle beraber hava kirliliğinin görüldüğü alanlar genişlemiş, lokal ölçekte görülen kirlilik, bölgesel ve hatta küresel bir sorun oluşturmuştur. Tüm dünyada sanayi devriminden itibaren günümüze kadar olan süreçte milyonlarca hatta milyarlarca insan hava kirliliğine maruz kalmış, geri dönüşü olmayan sağlık sorunları yaşamış ve hayatını kaybetmiştir. Bu çalışmada, havanın kirlenmesinde ve insan sağlığının etkilenmesinde, önemli bir kirletici unsur olan partikül madde kaynaklı kirlilik değerlendirilmiştir. Bu kapsamda 2021 yılında Şanlıurfa şehrinde yaşanan partikül madde kirliliğinin mekânsal ve zamansal değişiminin tespit edilebilmesi için sahada yıl boyunca mobil ölçüm aleti ile 27 farklı noktada ölçüm gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veri setleri Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yazılımına aktarılmış ve enterpolasyon yöntemi uygulanmıştır. Ayrıca elde edilen sonuçlar sahanın fiziki ve beşerî coğrafya özellikleri ile ele alınmış ve solunum yolu hastalıkları ile ilişkilendirilmiştir. Bu çalışmanın sonucuna göre, Şanlıurfa şehrinde özellikle kış mevsiminde partikül madde kirliliğinde önemli derecede artış görülmüş, yaz mevsiminde ise partikül madde kirliliği en düşük seviyelere gerilemiştir. Mevsim geçişlerinde ise özellikle sonbahar mevsiminde, partikül madde kirliliğinde nispeten artış görülmüştür. Mevsim geçişlerinde artan kirliliğin en temel nedeni bölge yakınında bulunan çöllerden gelen toz parçacıkları olduğu tespit edilmiştir. Şanlıurfa şehrinde yaşanan partikül madde kirliliğinde yaşanan artış ve azalışların sahanın topografik yapısı, iklim özellikleri, nüfus miktarı ve yoğunluğu, sanayi faaliyetleri, tarımsal faaliyetler, V ulaşım faaliyetleri, cadde-sokak sistemleri vb. özellikleri ile doğrudan ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca yaşanan partikül madde kirliliğinin de sahadaki solunum yolu hastalıkları ile güçlü korelasyonu olduğu ve şehirsel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilediği tespit edilmiştir.
