DİYARBAKIR’DA DİNÎ MÛSİKÎ

Abstract

Bu çalışmanın konusu genel anlamda geçmişten günümüze kadar gelen Diyarbakır’daki Mûsikî geleneği, özelde ise Diyarbakır’daki Dinî Mûsikî kültürüdür. Anadolu’nun kültür ve sanat zemininde en mümbit şehirlerinden biri olan Diyarbakır, köklü bir mûsikî geleneğine sahip olmak ile birlikte çok sayıda bestekâr, sâzende ve hânendenin yetişmesine olanak sağlayan, Klasik Mûsikî tarihimizde “Küçük İstanbul” ismi ile anılacak kadar merkez bir şehir olmuştur. Diyarbakır sadece Ladinî Mûsikî’de değil Dinî Mûsikî açısından da önemli bir şehirdir. Zira Akkoyunlu saraylarında yeşerip filizlenen ve daha sonrasında Osmanlı döneminde zirveye ulaşan Diyarbakır Mûsikîsi’nin günümüze ulaşan karakterini, tavrını ve temelini, İslâm medeniyetinden sonra şehirde hâkim olan tasavvufî düşünce tarzı, tekke kültürü ve mûsikîsi inşa etmiştir denilebilir. Tasavvufî alanda pek çok tarikata ev sahipliği yapan Diyarbakır’da özellikle Mevlevî, Gülşenî, Nakşibendî, Bektaşî, Kādirî ve Rifâî tekkelerinin Diyarbakır Mûsikîsi’ne sağladığı katkı oldukça büyüktür. Bu tekkelerde yetişen ve mûsikî icra eden bestekâr, hânende ve sâzendeler, Diyarbakır Mûsikîsi’nin bir nevi öncüleri olmuşlar ve şehrin mûsikî kültürünün bu günlere ulaşmasında ciddi gayretler sarf etmişlerdir. Asırlar boyu devam eden “Velime Geceleri” kültürü, “Minâre Uşşâk’ı” ve “Sultan Nevrûz” gibi kendine has makamları hem güfte hem de beste açısından çok sayıda Dinî Mûsikî eserinin bulunması, bu şehrin genelde Mûsikî özelde ise Dinî Mûsikî açısından önemli bir konumda olduğunun göstergelerinden bazılarıdır. Câmi ve Tekke Mûsikîsi alanında Ezan, Kāmet, Mevlid, Salâ, Feraciye, Mi‘râciyye, Münâcât, Na‘t-ı Şerif, Nefes, Kasîde ve İlâhî gibi formlarda çok sayıda bestelenmiş eser şehrin V kendine has tavrı ile icra edilmektedir. Diyarbakır’da Dinî Mûsikî alanında geçmişten gelen birikim, günümüzde var olan Dinî Mûsikî formları, uygulamaları ve icra edilen eserler incelenerek kayıt altına alınmıştır. Bugüne kadar etraflıca ele alınamayan Diyarbakır’da Dinî Mûsikî kültürüne bu çalışma ile ışık tutulmaya çalışılmıştır.