Abstract:
Karagözkurdu, Hylesinus (=Chaetoptelius) vestitus (Mulsant & Rey, 1860) (Coleoptera: Scolytidae) antepfıstığında önemli verim kayıplarına sebep olan bir zararlıdır. Bu çalışma, Şanlıurfa ili antepfıstığı bahçelerinde H. vestitus’un bulaşıklık oranını, yöney tercihini, zararının zamana bağlı değişimini belirlemek ve mücadelesinde alternatif bazı yöntemlerin araştırılması amacıyla 2019-2021 yıllarında Şanlıurfa’nın Birecik, Bozova, Ceylanpınar, Eyyübiye, Halfeti, Haliliye, Hilvan ve Karaköprü ilçelerinde yürütülmüştür. Bu amaçla, her ilçede en az üçer lokasyonda seçilmiş birer bahçede sürvey çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Her bahçede rastgele seçilen 10 adet ağacın dört farklı yönünden birer adet karagözlü yıllık sürgün kontrol edilerek bulaşıklık oranı ve yöney tercihi belirlenmiştir. Zararlının mekanik mücadelesinde tuzak dal yöntemi kullanılırken biyoteknik mücadelesinde kitlesel tuzaklama amaçlı %96’lık etil alkol ve %1 oranında toluen içeren cezbedicili kırmızı kanatlı kombine tuzaklardan yararlanılmıştır. Tuzak dal yöntemi olarak arazide üç farklı tuzak yoğunluğu (1 tuzak/3 ağaç,1 tuzak/5 ağaç, 1 tuzak/10 ağaç) ve her tuzakta üç farklı dal yoğunluğu (5, 10 ve 15’er adet) şeklinde denenmiştir. Kitlesel tuzaklama yöntemi de dekara 4, 8 ve 12 adet tuzak olacak şekilde üç farklı dozda denenmiştir. Çalışmada zararlının mücadelesinde geleneksel olarak kullanılan kalsiyum polisülfit (1.5 kg/100 L), kaolin (5 kg/100 L) ve motorin (5 L/100 L) denenmiştir. Çalışma sonucunda, 2019-2020 yıllarında bahçe başına en fazla bulaşıklık oranının Akçamescit köyünde sırasıyla %61.2 ve %30.3 iken en düşük bulaşıklık oranının ise Mağaracık, Kesmetaş ve Geçittepe köylerinde olduğu belirlenmiştir. Her iki yılda da ilçe bazında en yüksek bulaşıklık oranı Eyyübiye ilçesinde sırasıyla %25.9 ve %22.2 olduğu en düşük bulaşıklık oranının 2019 yılında % 3.4 ile Haliliye ilçesinde ve 2020 yılında ise %1.2 ile Halfeti ilçesinde gerçekleştiği belirlenmiştir. Zararlının yeni nesil erginlerinin Nisan sonu mayıs başında sürgün gözlerinde beslenmek amacıyla ortaya çıktığı ve en fazla bulaşıklığın Haziran ayında gerçekleştiği belirlenmiştir. Hylesinus vestitus’un antepfıstığı bahçelerinde özellikle tercih ettiği bir yöneyin olmadığı, sürgün ve gözlere rastgele dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Zararlının mekanik mücadelesinde tuzak dal yönteminin %95-98 oranında etkili olduğu, tuzakların her 5 ağaçtan birine asılması ve her bir tuzağın 10’ar adet daldan oluşturulması gerektiği tespit edilmiştir. Çalışmada, H. vestitus’un cezbedicili kırmızı kanatlı tuzaklar tarafından cezbedilmediği dolasıyla bu tuzakların ne monitör amaçlı ne de mücadelesinde kullanılamayacağı sonucuna varılmıştır. Alternatif uygulamalardan kalsiyum polisülfitin %80’lere varan oranlarda başarı getirdiği, kaolin uygulamasının 2020 yılında %68.4 ve 2021 yılında %55.2 oranında etkili olduğu, motorin ile kontrol arasında istatistiki olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak, H. vestitus’un sürdürülebilir mücadelesinde tuzak dal yönteminin tek başına yeterli ve etkili olduğu belirlenmiştr. Üreticilerin bu uygulamaları benimseyerek beraber hareket etmesi ve çevredeki tüm budama artıklarını en geç Nisan ayında imha etmesi önerilmektedir. Bu çalışmada zararlı popülasyonunu ve zararını azaltmak amacıyla kullanılması gereken tuzak yoğunluğu ve her bir tuzağın kaç daldan oluşması gerektiği belirlenmiş olsa da gelecekte kulanılması gereken dalların kalınlığı, uzunluğu ve yaşı ile ilgili çalışmaların yapılması gerekli olduğu düşünülmektedir.
