YÛNUS EMRE’DE ALLAH, İNSAN VE VARLIK ANLAYIŞI

Abstract

Tarih boyunca varlığın hakikatini ve varoluşunu anlamlandırmaya dair bazı insanların özel bir çabası bulunmaktadır. Aslî olan hakikati, arayış çabasında, en özel ve kesin bilgiye dayanan metot, sûfînin hâl olarak yaşadığı ve müşâhede ettiği seyr ü sülûk tecrübeleridir. Tasavvuf; sûfînin, Allah’ın rızasına muvafık olarak, teslimiyet ve sevgiyle elde ettiği yaşantıda hâsıl olan deneyimlere dayanan ilâhî ilimdir. Seyr ü sülûk deneyiminde hâl olarak yaşadığı hakikatleri, dilin ibadeti olan şiir metoduyla ifade eden Yûnus Emre, muhakkik bir sûfîdir. Gönlünde tecellî eden ilimle Allah’ın mârifetine sahip olmuş ve varlığını “mutlak” olanda fânî kılarak perdesiz Allah’ı müşâhede ettiğini ifade etmiştir. Allah’ı tanımakla yetinmemiş, O’nunla var olmayı ve O’na kavuşmayı istemiştir. Aklın ve hislerin ötesinde kalbiyle ulaşıp sevdiği “ma’şûk”un tecrübesiyle hemhâl olmuş, “Bezm-i Elest”teki perdesiz ve duru tevhid hakikatini, tasavvuf anlayışına hâkim kılmıştır. Yûnus’un anlayışında en önemli husus; varlığın vahdetini müşâhede etmesi, mevcudatı ilâhî sıfatların tecellîsi ve sonsuzluk denizinin dalgaları olarak görmesidir. Var olanı, var eden’den ayrı görmeyerek, mevcudatı hakikî vücûd sahibinin varlığıyla ve yaratmasıyla açıklamış, varlıkta birlik hâlini vecdle müşâhede etmiştir. İnsanın “Rahmân” sûreti üzere yaratılması ve ilâhî nefes olan ruhu üzerinde durmuştur. İnsanın “Allah adamı” olması için gönlündeki enfüsî hakikatini keşfetmesi ve nefisle mücâhede etmesini vurgulamıştır. İnsanın, ilâhî sıfatları en güzel şekilde gösterdiğini, yüce değerlerle donatıldığını, kulluk etmek ve yaratılışında barındırdığı insân-ı kâmil ahlâkını gerçekleştirmek için yaratıldığını anlatmıştır. Çalışmamız; giriş, dört bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Girişte çalışmanın metodu ve genel bilgilendirmeler hakkında değerlendirme yapıldı. Birinci V bölümde Yûnus Emre’nin hayatı ve tasavvuf anlayışı hakkında genel bilgiler kaynaklardan derlenerek açıklandı. İkinci bölümde, Yûnus’un tevhid ve Allah anlayışına, mahlûkattaki hikmet ve inâyetten Hakk’ı bulmaya, ilâhî aşkın önemine, dîvânındaki şiirlerinden değinildi. Üçüncü bölümde, Yûnus’un tasavvuf anlayışındaki insan mefhumu ve insân-ı kâmil konusu üzerinde durulmuştur. Dördüncü ve son bölümde ise Yûnus’un varlık anlayışına, Nur-ı Muhammedî konusuna, varlığın yaratılmasındaki hikmete, dünya ve âhiret hayatıyla ilgili görüşleri ifade edilmiştir. Sonuç kısmında Yûnus’un tasavvufî anlayışıyla ilgili değerlendirme yapılarak herhangi bir felsefî akımın temsilcisi olarak değil, sûfî kişiliğiyle tasavvufun temel konularıyla ilgili fikirleri, bilimsel metot izlenerek açıklanmıştır.