Özet:
Nohutta verimi ve kaliteyi olumsuz yönde etkileyen biyotik hastalık unsurları ülkemizde de nohut üretiminin olumsuz etkilemektedir. Fusarium oxysporum f. sp. ciceris nohut bitkisinde solgunluk ve sararmalara sebep olan fungal bir hastalık etmenidir. Fusrium solgunluğu etmeni toprak kökenli saprofit bir patojendir. Verimi olumsuz yönde etkileyen Fusarium solgunluğu hastalığı ile mücadelede en ekonomik ve etkin mücadele yöntemi dayanıklı çeşit kullanımıdır. Yabani türler, kültür bitkisi olarak yetiştirilen akrabalarına nazaran biyotik ve abiyotik stres koşullarına dayanıklılığı içeren birçok genleri barındırırlar. Yabani Cicer türleri, nohutta solgunluğa ve sararmalara sebep olan Fusarium oxsyporum f. sp. ciceris’e dayanıklılığı sağlayan genlere sahiptir. Ülkemiz Cicertürlerinin gen kaynağıdır. Nohutun birincil gen havuzunu oluşturan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nohutla melezlenebilir türlerin yaygın olarak doğal florada bulunması nedeniyle genetik çeşitliliğin arttırılması ve yeni gen kaynaklarının belirlenmesinde önemli bir gen merkezi olma potansiyeline sahiptir. Bu tezde kültürü yapılan nohut ile melezlenebilen Cicer reticulatum, Cicer echinospermum ve Cicer pinnatifidum türlerine ait 66 genotipte dayanıklılık taraması yapılmıştır. Aynı zamanda ülkemizde üretimi yapılan tescilli 34 çeşite de dayanıklılık taraması yapılmıştır. Şiddetli solgunluk ırklarından olan üç Fusarium oxsyporum f. sp. ciceris izolatı ile tarama yapılmış ve genotiplerin her bir izolat için reaksiyon durumları farklı olmuştur. Tescilli çeşitlerde yapılan taramada kullanılan izolatlara karşı dayanıklılık tespit edilememiştir. Yabani genotiplerde dayanıklılık reaksiyonları açısından 11 genotipin öne çıktığı bu çalışmada, öne çıkan hatların 9 tanesi Cicer reticulatum, 2 tanesi ise Cicer echinospermum türüne aittir. Cicer pinnatifidum türüne ait genotiplerde dayanıklılığa rastlanmamıştır. Sonuç olarak Cicer reticulatum türünde Fusarium solgunluğuna dayanıklılık için geniş bir genetik varyasyon olduğu tespit edilmiş ve ıslah çalışmalarında Fusarium’a dayanıklı yeni çeşitlerin gelişmesinde değerlendirilebilir.
