HEKİMBAŞI NÛH EFENDİ’NİN AKRABÂDÎN TERCÜMESİ

Abstract

Bir dilin söz varlığını ve tarihi süreç içinde geçirdiği değişikleri ortaya koymada önemli bir yere sahip olan tıp yazmaları Türk dili alanındaki çalışanlara önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışma Hekimbaşı Nuh b. Abdülmennan’ın Tercemei Akrabâdîn adlı eserini konu almaktadır. Çalışmada Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesinde 19 Hk 2914 kayıt numarası ile bulunan nüsha kullanılmıştır. 151 varaktan oluşan yazmanın 2a-70b arası varakları incelenmiştir. Eser, tıp konulu bir metin olması sebebiyle bitki, cevher, maden adları ve çeşitli terkip adlarıyla zengin bir söz varlığına sahiptir. Hastalık adları, eczacılık terimleri bakımından oldukça zengin olan eserin tıp çalışmaları için de önemli bir yeri vardır. Bu çalışma ile dönemin dil özellikleri hakkında bilgi sunma ve tıp alanındaki çalışmalara kaynaklık etme amaçlanmıştır. Çalışma giriş, inceleme, metin, söz varlığı ve dizin bölümlerinden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde, XVII. yüzyılın önemli tıp metinleri ve bu dönemin tıp anlayışından bahsedildikten sonra Hekimbaşı Nuh b. Abdülmennan hayatı hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Sonrasında yazma eserin içeriği ve nüshaları açıklanmıştır. İnceleme bölümünde ayrıntılı dil incelemesi yapılmamıştır. Metnin Türkiye Türkçesinden ayrılan dil özellikleri Eski Türkçe ve Eski Anadolu Türkçesi ile karşılaştırılarak sunulmuştur. Metinde yazım bakımından Eski Türkçeden ve Eski Anadolu Türkçesinden devam eden dil bilgisel özellikler tespit edilerek açıklanmıştır. Yazmanın yazım özellikleri hakkında bilgi verildikten sonra metinde ünlü ve ünsüz harflerin gösterimi açıklanmış ve bunların metinde kullanım şekilleri örneklerle sunulmuştur. Metin bölümünde eserin 2a-70b arası varaklarının çeviri yazı alfabesine V aktarımı yapılmıştır. Terceme-i Akrabâdîn hastalık, organ, bitki adları; macunlar, terkipler gibi eczacılık terimleri bakımından zengin söz varlığına sahip bir eserdir. Söz varlığı bölümünde hastalık, bitki, organ adları; madenler, terkipler alfabetik olarak listelenmiştir. Dizin bölümünde incelenen eserde geçen tüm sözcükler kökenleriyle belirtilmiş, gramer özelliklerine göre ayrılmış ve metnin bağlamından hareketle anlamlandırılmıştır.