Abstract:
Devletlerin toplumsal yaşamlarında birlik ve beraberliğin sağlanmasının yanında devletin ve halkın huzurunun temini önemlidir. Bunu da devlet, tüm halkına adil davranarak ve yazılı yazısız hukuk kurallarıyla gerçekleştirmektedir. Asırlarca büyük bir coğrafyaya hâkim olmuş olan Osmanlı’nın, özellikle Osmanlı hukuk sisteminde ve hatta toplumsal hayatında önemli bir yeri olan Kadı’nın vasıtasıyla, aynı yöntemle merkezin dışındaki şehirlerde bile huzuru sağladığı görülmüştür. Devlet tarafından geniş yetki ve görevlerle donatılmış olan bu idari ve adli görevlinin, memurun, yapmış olduğu işlemleri kayıt altına alması; sadece Türk tarihi ve araştırmacıları için değil, dünya tarihi ve araştırmacıları için de ilk elden kaynak olması dolayısıyla değerlidir. İçinde kültürel zenginlik taşıyan, devletin mahalli ve adli yönetim şeklini barındıran, halkın günlük yaşamını tarihsel bir perspektifle sunan bu kayıtlar; bu açıdan değerlendirildiğinde önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu kayıtlar bize; başta tarih, edebiyat ve hukuk olmak üzere birçok alan için de önemli bilgiler sunmaktadır. Çalışmamız, Osmanlı kadısının yaptığı işlemlerde tuttuğu kayıtlardan biri olan 215 numaralı Mardin Şer’iyye Sicili Defterinin tercümesi ve değerlendirilmesinden ibarettir. Tercümesi yapılan ve Osmanlı Arşivleri’nde (BOA) bulunan, 215 numaralı Mardin Şer’iyye Sicil Defteri; H. 1318-1321 / M. 1900-1904 yıllarını kapsayan ve Mardin mahkemesinde yaşanan kayıtlardan oluşmuştur. Çalışılan defterde tutulan kayıtlar, sosyal konuları kapsamaktadır. Bu konular; nikâh akdi veya feshi, mehir, tereke gibi konulardan oluşmaktadır. Ekonomik yaşamla ilgili olarak da tevzi kayıtları, miras, alışveriş, şehirde yapılan masraflarla ilgili bilgileri ihtivâ etmiştir. Zamanın çarşı ve mekân, müslim-gayrimüslim şahıs veya ailelerin isimlerinin bu defterlerde belirtilmesi ve hatta bu yer ile ailelerin bazılarının varlıklarının günümüze değin v sürmesi görülmüştür. Böylece Türkiye’nin tarihi ve kültürel özellikleri açısından en fazla ön plana çıkan şehirlerinden biri olan Mardin, birinci el kaynağın ışığında ele alınmıştır.
