Özet:
Bu çalışmada, Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi Külliyatı’nda, İbrahim Efendi’nin tasavvufî açıdan insana bakışı incelenmektedir. İnsan konusu üzerinde durularak, bu kavram ile bağlantılı olan diğer konuların ele alınması amaçlanmaktadır. Ayrıca çalışmada İbrahim Efendi’nin Külliyatında geçen şiirler elden geçirilerek kendisinin genel anlamdaki tasavvufî görüşleri incelenmektedir. Bu araştırmada, genelde mutasavvıfların tasavvufi açıdan insana bakışı, özelde ise Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi’ye göre insan konusu incelenmektedir. Bu tez âyet ve hadisler ışığında, mutasavvıfların da görüşleri belirtilerek Dil-i Dânâ Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi Külliyatı’nda insan konusunun daha iyi anlaşılması ve bunu tasavvufi bakış açısıyla değerlendirmemizi sağlamaktadır. On yedinci yüzyıl Bayramî Melâmî tarîkatı şeyhlerinden olan İbrahim Efendi, Bulgaristan sınırlarına dâhil olan Eğridere’de doğup, yaşamının büyük bir çoğunluğunu ise İstanbul’da geçirmiştir. Döneminin önde gelen birçok âlimiyle bir arada bulunmuştur. İbrahim Efendi, yaşadığı dönemde devlet adamlarının, yazarların, bilginlerin ve daha çok da gençler tarafından ilgi gören mutasavvıf bir şairdir. Biz de bu çalışmamızda tasavvufu kendine has bir üslupla anlatan bu şair ve mutasavvıfın insana olan bakışını inceleyip aktarmaya çalıştık. Genel olarak İbrahim Efendi “Vahdet-i vücûd” düşüncesine sahiptir. Bunun yanında İnsan-ı kâmil, devir ve velâyet konuları üzerinde durmuştur ve bu düşüncelerini kaleme aldığı tüm şiirlerine yansımaktadır. Biz de bu tezimizde insanın varlığını bu meseleler ışığında ifade etmeye özen gösterdik. V Tezimizi hazırlarken eserin tümünü inceledik, insan ile ilgili olan bölümün önemli bir kısımını tespit edip kaleme aldık. Bunun yanında konumuzla doğrudan ya da dolaylı bir şekilde ilgisi olan meselelerde başka kaynaklardan imkânların el verdiği kadarıyla yararlanmaya çalıştık. İbrahim Efendi’nin insan konusunu nasıl ve hangi âyetlerle ele aldığını izah etmeye önem verdik. Böylelikle genel bir kıyaslamanın yanında, olabildiğince farklı düşünceleri ortaya koymaya gayret ettik.
