Özet:
Bu tez çalışmasında ilk olarak tarihi yığma yapılarda payanda formunun sismik dirence etkisi incelenmiştir. Tarihi yığma yapı mimarisine ayrıntılı bir bakış bu yapılardaki payandaların şaşırtıcı bir form çeşitliliğine sahip olduğunu göstermektedir. Çalışmaya tarihi yığma yapılarda en yaygın rastlanan payanda formlarından uçan payandalara kadar, payanda formları örneklerle sunularak başlanmıştır. Daha sonra yığma payandalar konusunda yapılan çalışmalar hakkında kapsamlı bir literatür incelemesi verilmiştir. Payandaların form ve boyutlarının deprem direncine etkisini görebilmek için payandalara sahip iki yapı düşünülmüştür. Bunlardan birincisi Antalya’ nın Alanya ilçesinde yer alan Şarapsa Han’ dır. Han, beşik tonozla örtülü, oldukça sade ve düzenli bir plan ve boy kesit şekline sahip bir yapıdır. 14 farklı payanda formu dikkate alınıp, Han’ ın bu payandalarla desteklenen modelleri üzerinde analizler yapılarak, sonuçlar karşılaştırılmıştır. Modellerin bir mekanizma durumuna dönüşmeleri için yanal atalet kuvveti kademeli olarak artırılıp, her modelin dayanabileceği en büyük yatay yer ivmesini temsil eden maksimum deprem katsayısı belirlenmiştir. Modeller üzerinde iki grup analiz yapılmıştır. Birinci grupta payandaların hacimleri eşit tutulmuş, ikinci grupta ise taban derinlikleri ve kalınlıkları eşit olarak alınmıştır. Bu analizler sonucunda her model için elde edilen toplam taban kesme kuvvetleri karşılaştırılarak payanda formunun yapının sismik dayanımı üzerindeki etkinliği belirlenmiş ve değerlendirilmiştir. Birinci grup hesaplarda yapıya en yüksek direnci eğrisel iç bükey payandanın sağladığı görülmüşken, ikinci grup hesaplarda formun yine etkisinin olduğu ancak ilk grup hesaplardaki kadar büyük olmadığı tespit edilmiştir. Çalışmada ikinci kısım olarak Süleymaniye Camisi’ nin payanda sistemi irdelenmiştir. Bu kapsamda yapının mevcut payandalı hali ile azaltılmış boyutlardaki payandalı halleri üzerinde doğrusal olmayan statik itme analizleri yapılıp, sonuçlar karşılaştırılmıştır. Analizlerden elde edilen kapasite eğrileri değerlendirildiğinde Cami’ nin payandasız haliyle dahi oldukça yüksek bir yatay yük kapasitesine sahip olduğu görülmüştür. Yapının mevcut payanda boyutlarıyla sınırlı performans kriterini sağladığı, buna karşılık azaltılmış payanda boyutlarıyla kontrollü hasar bölgesi içine girdiği belirlenmiştir. Hem Şarapsa Han’ ın hem de Süleymaniye Camisi’ nin sonlu eleman modeli ve hesaplamaları Abaqus programında ve makro modelleme yaklaşımı kullanılarak yapılmıştır. Doğrusal olmayan malzeme tanımı için ise Abaqus programında yer alan Beton Hasar Plastisite modeli benimsenmiştir. Çalışmanın sonunda elde edilen sonuçlar sunulmuş ve yığma yapılar üzerinde gelecekte yapılabilecek çalışmaşlar ile ilgili fikirler verilmiştir.
