Abstract:
Türkiye İkinci Dünya Savaşı’nın ardından uluslararası alanda yeni atılımlar gerçekleştirmekteydi. Genelde Batılı ülkeler ekseninde ilerleyen siyasi ilişkiler aynı zamanda iktisadi alanda kendi göstermekteydi. Savaş sonrası ekonomide dış ticarete önem veren Türkiye, ithalat ve ihracat sahasını genişletmek amacıyla pek çok ülkeyle ticaret anlaşmaları imzalamıştır. Bu çalışmada Türkiye’nin ticaret usulünü ve ödemelerin nasıl gerçekleşeceğini belirleyen ticaret, takas, protokol ve ödeme anlaşmaları tespit edilmiş, anlaşmalar çerçevesinde ithal ve ihraç edilen ürünler yıllara göre ürün kategorileri altında sınıflandırılarak incelenmiştir. Bu sınıflandırma, savaş sonrası önemli bir dönemi kapsayan 1945-1950 yıllar arasını ve Çekoslovakya, Yunanistan, Belçika-Lüksemburg ve Finlandiya ülkeleriyle sınırlandırılmıştır. Çalışmada elde edilen bilgilere TBMM tutanakları, TÜİK verileri, Devlet Arşivleri, basın arşivi, telif ve tetkik eserlerden ulaşılmıştır.
Ulaşılan bilgi ve belgeler sonucunda Türkiye’nin 1945-1950 yılları arasında ithalat ve ihracat rakamları ile ihtiyaç duyduğu ürünlerin neler olduğu, ihraç ürünleri ile üretim faaliyetlerinin hangi alanlarda yoğunlaştığı; ithal ürünler ile hangi alanlarda üretim eksikliği yaşadığı ve ithal ettiği ürünlerin ülke içindeki kullanım alanlarının neler olduğu bulgularına ulaşılmıştır. Buna göre Türkiye’nin 1945-1950 yılları arası dahil olduğu Marshall Planı çerçevesinde Çekoslovakya ile ticaretinde ithal ettiği tarım makinalarının tarımsal üretime katkı sağladığı ve yine Çekoslovakya’dan ithal edilen mensucatlar ile beraberindeki şapka taslaklarının, fötr şapkaların Türkiye’nin yakın geçmişinde yapılan şapka devrimi ile ülke içindeki ihtiyacı karşılama noktasında önem arz etmiştir. Yunanistan’dan ithal ettiği yapı malzemelerinin 1948’de başlayan yapılaşmaya ve yine Marshall Planı ile birlikte ulaşıma verilen önceliğe katkı sağlamıştır. Belçika’dan ithal edilen silah ve mühimmatların Truman Doktrini ile birlikte savunma sanayine verilen öneme, Finlandiya’dan ithal edilen ağaç, selüloz, kağıt hamuru ve çeşitli kağıtların ise yeni kurulan kağıt fabrikalarına ve 1950’den sonra basın yayın hayatının faaliyetlerinin gelişmesine kaynaklık etmişlerdir. Marshall Planı ile uygulamaya koyulan 1947 Türkiye İktisadi ve Kalkınma Planı çerçevesinde önem verilen ulaşım ağına ise hem Çekoslovakya’dan hem de Belçika’dan ithal edilen demiryolu malzemeleri ile kaynak transferi sağlanmıştır.
