TÜRKİYE’DE CARİ TRANSFERLERİN BÜTÇE AÇIKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: DÖNEM ANALİZİ (1990-2021)

Abstract

Transfer harcamaları devletin mal ve hizmet satın almadan, diğer bir ifadeyle, milli gelir üzerinde doğrudan etki yapmayan, karşılıksız olarak yaptığı harcamalardır. Bu harcamalar ülkelerin bütçe yapılarında farklı isimlerle yer almaktadır. Genel olarak bu harcamaların taşıdığı anlam ve işlev bakımından değerlendirildiğinde; aynı nitelikteki harcamalar transfer harcaması olarak adlandırılmaktadır. İkinci Dünya Savaşı sonrası ülkelerin çoğunda kamu harcamaları içinde transfer harcamalarının payı artmıştır. Bu durum kamu harcamalarını finanse edecek ölçüde kamu geliri elde edemeyen ülkelerde bütçe açıklarına neden olmuştur. Refah düzeyi daha yüksek olan gelişmiş ülkelerde transfer harcamaları içinde esas olarak sosyal harcamaların payı artmışken, Türkiye’nin de içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde ise çoğunlukla ülke ekonomisini toparlamaya çalışan ve ekonomik büyümeyi destekleyen harcamalar artış göstermiştir. Türkiye’de planlı kalkınma dönemine geçilmesiyle, kamu harcamalarının sınıflandırılmasında transfer harcamaları ilk kez yer almıştır. 2006 yılında analitik bütçe sınıflandırmasının tam olarak uygulanmasıyla transfer harcamalarını yıllık bazda görebilme imkânı sağlayan cari transferler, harcama kalemleri içine dahil edilmiştir. Transfer harcamalarının cari dönemi kapsayan kısmı cari transferler; sermaye teşkili oluşturmak amacıyla yapılan transferler sermaye transferleri ve borç faiz ödemelerine yapılan transferler faiz harcamaları kalemleri altında kaydedilmeye başlanmıştır. V Bu çalışmanın amacı; Türkiye’de 1990-2021 yılları arasında kamu harcamaları içindeki payı yaklaşık %40’lara ulaşan cari transferler ile makroekonomik dengeler üzerinde önemli etkileri olan bütçe açıkları ilişkisinin ortaya konulmasıdır. Çalışmada 1990-2021 yılları arası cari transferler ile bütçe açıkları arasındaki ilişki üzerinde yoğunlaşılmış; 2006-2021 yılları arası cari transferlerin alt harcama kalemleri ile bütçe açıkları arasındaki ilişki ekonometrik analiz ile desteklenmiştir. Literatürde cari transferler-bütçe açıkları ilişkisini ortaya koyan ekonometrik çalışmalar kısıtlıdır. Bu nedenle çalışmanın literatüre katkı sağlaması amacıyla, Türkiye’de 1990-2021 yılları arasında cari transferler ile bütçe açıkları arasındaki ilişkinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmada cari transfer-bütçe açıkları ilişkisi Türkiye Ekonomisinde önemli bir yeri olan Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı esas alınarak 1990-1999 ekonomik program öncesi dönem, 2000-2005 ekonomik program dönemi ve 2006-2021 ekonomik program ve kriz sonrası dönem olarak üç dönemde incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre; 1990-1999 ve 2006-2021 yılları arasında cari transferler ile bütçe açıkları arasında paralel ilişki olduğu, cari transferlerdeki artışın bütçe açıklarını arttırdığı; 2000-2005 yılları arasında ise cari transferler ile bütçe açıkları arasında ters yönlü ilişki olduğu, cari transferler artarken bütçe açıklarında azalmalar olduğu sonucuna ulaşılmıştır.