Özet:
Araştırmamızın konusu, İslâm dininin temel esaslarından olan hac ve umre
ibadetleridir. Her ikisi de Müslümanları belli bir merkezde aynı gaye etrafında
toplayan, aralarında kültür ve bilgi alışverişini temin ederek vahdet ruhunu sağlayan
en etkili ibadetlerdir. Araştırmada, Hz. Âdem ve diğer peygamberlerle ilgili
nakledilen rivayetler araştırılarak hac ve umre ibadetlerinin geçmişi ve bu ibadetlerin
İslâm’ın gelişine kadar olan tarihî seyri ve keyfiyeti tespit edilmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın birinci bölümünde; hac ve umrenin İslâm’dan önce nasıl uygulandığı ele
alınmıştır. Özellikle Câhiliye döneminde Hz. İbrâhim’in hac ve umre hususundaki
uygulamalarından nasıl bir sapma olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. İkinci
bölümde; hac ve umre, Kur’ân ve Sünnet’e göre ele alnmış, bu ibadetlerle ilgili
nüsükler (ritüeller), âyetlerin tefsirine ve hadislerin şerhlerine yer verilerek izah
edilmiştir. Üçüncü bölümde ise birinci ve ikinci bölümde elde edilen veriler
karşılaştırılarak İslâm ile Câhiliye dönemlerindeki uygulamalarda görülen farklar
berlirtilmiştir. Câhiliye döneminde uygulanıp İslâm tarafından uygulamadan
kaldırılan, olduğu gibi bırakılan veya düzeltilen nüsükler tespit edilmiş; böylece
vahiy kaynaklı olarak Hz. İbrâhim’den gelen fakat sonraki dönemlerde tahrif edilen
bu iki ibadetin, Hz. Peygamber (s.a.s.) tarafından nasıl düzeltildiği tespit edilmeye
çalışılmıştır.
Çalışmada, İslâm dininde var olan bu iki ibadetten hac ibadetinin Hz. Âdem’e kadar
uzanan kadîm bir ibadet olduğu tespit edilmiştir. Zira konuyla ilgili elde edilen
veriler, Kâbe’nin Hz. İbrâhim’den önce de var olduğu kanâatini güçlendirmektedir.
Günümüzde uygulanan hac ve umre ibadetlerindeki nüsüklerin birçoğunun Hz.
V
İbrâhim döneminde de uygulandığı kaynaklarda açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
Araştırmamız sonucunda, Hz. İbrâhim’den gelen bazı uygulamalara sonraki süreçte
Câhiliye Arapları tarafından şirk unsurlarının karıştırıldığı tespit edilmiştir.
Bunlardan şirk ifâdeleri içeren telbiye gibi bazı nüsükler, İslâm’la birlikte
düzeltilmiştir. Yine Hz. İbrâhim’in uygulamalarında olmayan ve tevhid ile
bağdaşmayan Kâbe’nin çıplak olarak tavaf edilmesi, hac aylarının nesî’
uygulamasıyla değiştirilmesi, Safâ ve Merve’de putların kutsanması, onların adına
kurban kesilmesi gibi Câhiliye’deki birçok uygulama Hz. Peygamber tarafından ilğa
edilmiştir. Bunun yanı sıra Kâbe’yle ilgili sikâye ve hicâbe hizmetleri,
Hacerülesved’in istilâmı, tavafın yedi şavt olması, Arafat ve Müzdilefe’de vakfe,
halk ve taksir gibi Câhiliye’deki bazı uygulamalar ise devam ettirilmiştir.
