Özet:
Tefsir çalışmalarında ilk dönem âlimlerinin görüşlerinin Kur’an’ı anlamada
büyük katkıları olduğu bir gerçektir. Bu büyük âlimlerden biri de meşhur tâbiîn
müfessir Saîd b. Cübeyr’dir. Bu çalışmada Saîd b. Cübeyr’in ulûmu’l-Kur’an
alanındaki görüşleri araştırılmış ve onun bu ilimdeki konumu tespit edilmiştir.
Bununla birlikte, diğer tâbiîn müfessirlerin görüşlerine de yer verilerek Saîd b.
Cübeyr’in diğer müfessirlerden farklı ve benzer olan görüşleri ortaya konulmuştur.
Tâbiînin tefsir rivayetleri incelendiğinde ulûmu’l-Kur’an ile ilgili ipucu
niteliğindeki bilgilere rastlamak mümkündür. Bu bilgiler, erken dönemde ulûmu’l Kur’an’a olan bakış açısını belirlemek noktasında önemlidir. İbn Abbas’ın gözde
talebesi olan Saîd b. Cübeyr, erken dönemde ilmi yazı ile kayda alan nadir tâbiîn
âlimlerinden birisidir. Onu özel kılan özelliklerden biri de hem Hicaz hem de Irak
medresesinde ders almış olmasıdır. Her iki ekolün de anlayışını kendisinde cemeden
müfessirimizin ulûmu’l-Kur’an konularından esbâb-ı nüzûl, nesih, garîbu’l-Kur’an,
mübhemâtu’l-Kur’an, müteşâbihât, hurûf-u mukattaa, kasasu’l-Kur’an ve kıraat ile
ilgili rivayetleri bulunmaktadır. Bu ilimlerin mahiyet ve tanımı yapılmış ardından
Saîd b. Cübeyr’in rivayetlerine yer verilmiştir. Bu rivayetlerde ulûmu’l-Kur’an ile
ilgili belirli esaslar tespit edilmiş ve onun bu alandaki bakış açısı ortaya konulmuştur.
Saîd b. Cübeyr, kendi döneminin tefsir geleneğine uygun yöntem ve içerikle Kur’an
âyetlerini tefsir etmiştir. Onun bu kapsamda yaptığı izahların, kendi döneminden
itibaren ulûmu’l-Kur’an’ın belirli ilimlerine örnek teşkil edebilecek nitelikte olduğu
gözlemlenmiştir.
Araştırmamız üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Saîd b. Cübeyr’in hayatı
ve ilmî kişiliği anlatılmaktadır. İkinci bölüm; ulûmu’l-Kur’an kavramını, konusunu ve
tarihçesini kapsamaktadır. Ana bölüm olan üçüncü bölümde ise Saîd b. Cübeyr’in
V
ulûmu’l-Kur’an alanına giren görüşleri yer almaktadır. Ardından çalışmamız sonuç ve
kaynakça ile son bulmuştur.
