Özet:
Bu tezde, Muhammed Ahmed bin Abdullah ve onun liderliğinde ortaya çıkan Sudan Mehdîlik Hareketi‟nin doğuĢu incelenmektedir. On dokuzuncu yüzyılda Ġslâm coğrafyasının birçok yerinde sömürgeci devletlere karĢı irili ufaklı birçok isyan hareketi ortaya çıkmıĢtır. 1881 yılında Mısır Hidivliğine bağlı Sudan‟da ortaya çıkan dinî temelli bu hareketin hangi temellere dayandığı sorusuna cevaplar aranmaktadır. Mehdî Hareketi, Müslüman Dünyası‟nda özellikle de Doğu Afrika‟da önemli etkiler bırakmıĢtır. Sıradan bir Müslüman ailede doğan ve sonrasında aldığı dinî eğitimle kendine has bir söylem geliĢtiren Muhammed Ahmed, yaĢadığı coğrafyada büyük bir üne kavuĢmuĢtur. Ortaya attığı dinî söylemlerine müteakip siyasî söylemleriyle de Sudan‟da bulunan yabancı güçlere karĢı güçlü bir muhalefet oluĢturmuĢtur. Tezde, Mehdîlik Hareketi‟nin temelini oluĢturan mehdîlik inancının, Ġslam dinindeki dayanakları ve bazı Müslüman âlimler nezdinde bulduğu karĢılık araĢtırılmaktadır. Muhammed Ahmed‟in mehdiliğini ilan etmesine neden olan saikler ve bütün bunların temelinde yer alan Sudan‟ın dinî-siyasî yapısı incelenmektedir. Muhammed Ahmed‟in liderliğindeki sufî hareketin, önce askerî bir güce sonra da büyük bir devlete dönüĢmesine kadar olan sürecin nasıl bir ortamda ve ne Ģartlarda gerçekleĢtiği, Mehdîlik Hareketi‟nin ortaya çıktığı Sudan toplumunun dinî-ictimaî hayatına tesirleri ayrıca anlatılmaktadır. Muhammed Ahmmed‟in, mehdî sıfatı ile Sudan toplumunun dinî-ictimaî yapısına yaptığı müdahaleler ve bu müdahalelerin etkisi iĢlenmektedir. Ayrıca, Muhammed Ahmed‟in baĢlattığı hareketin devletleĢme süreci ve onun vefatından sonra da hareketin baĢına geçen Abdullah TeâyiĢî‟nin içine V girdiği mücadelelerin de üzerinde kısaca durulmaktadır. Muhammed Ahmed‟in fikirleri üzerinde inĢa edilen hareketin onun vefatından sonraki dönemlerde maruz kaldığı fikrî yumuĢamalar üzerinde de durulmaktadır. Bu çalıĢma, günümüz Sudan‟ında etkileri halen devam eden Muhammed Ahmed ve Sudan Mehdîlik Hareketi‟ni tasvirî bir yöntem takip ederek inceleyip bu konudaki literatüre katkıda bulunmayı hedeflemektedir.
