Türkiye'de tarım politikalarının dönüşümü ve kalkınma ilişkisi / The relationship between transformations of agricultural policies and development in Turkey

Abstract

Türkiye'de kuruluştan günümüze kadar oluşturulan tarım politikalarının geçirdiği yapısal dönüşüm ve kalkınma ilişkisinin, kalkınma anlayışındaki dönüşümle ilişkilendirilerek incelenmesi çalışmanın genel çerçevesini oluşturmaktadır. Kalkınma sürecinin her bir aşamasında farklı bir iktisat politikası uygulanmış ve bu çerçevede tarım politikaları da birbirinden farklılık göstermiştir. Bu çalışmada eleştirel iktisat yazını çerçevesinde ele alınan tarım politikaları, 1980 öncesi ve 1980 sonrası alt dönemler üzerinden tahlil edilmiştir. 1980 öncesindeki gelişmeler ilk üç bölümde analiz edilmiştir. İlk bölümün başlangıcında Osmanlı'nın son dönemdeki tarımsal dönüşümden 1960'lı yıllara kadar olan bir dönemlendirme ile kalkınma politikalarının tarım sektörü üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Bu dönemlendirme ile kalkınma aşamasında uygulanan tarım politikalarının farklılaştığı görülmüştür. Birikimin tarıma dayalı olarak gerçekleştiği ve ticari sermaye formunun hakim olduğu dönem 1950'lerin ortalarına kadar devam etmiştir. İlk bölümün son başlığını içeren 1950-1960 döneminde, Türkiye ekonomisinde hızlanan tarımsal makineleşmenin ve Marshall yardımlarının tarımsal politikalara etkisi incelenmiştir. Bu başlıkta Türkiye'nin hem uluslararası kuruluşlara üyeliği hem de alınan dış yardımların tarımı bağımlı bir yapıya dönüştürmesi irdelenmiştir. Bu gelişmelere paralel olarak çalışmanın kalkınma ile ilgili teorik kısmının inşa edildiği ikinci bölümde tarımsal yapıyı merkeze alacak şekilde kalkınma kuramlarından bahsedilmiştir. "Az Gelişmiş Ülkeleri" temel alan kalkınma teorilerinin ortaya çıkış sebebi ve tarımı merkeze almaları bu bölümde incelenmiştir. Aynı zamanda kalkınma ile ilgili aktarılan teorik çerçeve doğrultusunda üçüncü ve dördüncü bölümde yer alan tarımsal sahadaki gelişmelerle bağlantının kurulması sağlanmıştır. 1960 sonrasını kapsayan çalışmanın üçüncü bölümünde planlar aracılığı ile yürütülen kalkınma hareketinin, sermaye birikiminin sürekliliğini sağlayacak şekilde tarım sektörüne etkileri incelenmiştir. Bu kapsamda içe dönük birikim modeli ile oluşturulan kalkınma hareketinin istenilen sonucu vermemesi Türkiye'de tarımsal girdilerde dışarıya bağımlı bir yapının ortaya çıkmasına neden olmuştur. 1980 sonrası süreçte çalışmanın dördüncü bölümünü kapsayan tarımsal gelişmeler aktarılmıştır. Bu dönemde birikim sürecinde etkili olan tarım alanındaki yapısal dönüşüm merkeze alınarak inceleme yapılmıştır. Neoliberal politikaların belirleyici olduğu bu dönemde dışa dönük sanayileşme modelinin tarım politikalarına yansımaları aktarılmıştır. Uygulanan neo liberal politikalar ile özelleştirmeye vurgu yapılarak, planlama anlayışındaki dönüşümün nasıl gerçekleştiği ve Türkiye tarımında önemli görevler üstlenen tarımsal Kamu İktisadi Teşebbüslerin özelleştirme süreçleri ele alınmıştır. 2000 sonrası döneminde tarım alanındaki yapısal dönüşümde belirleyici olan küresel sermaye aktörleri ile yerel sermayenin uyumlu hareket ettiği görülmüştür. Öte tarafından bu dönemde tarımsal alandaki dönüşümü detaylı analiz etmek için tarım sektöründeki yasal düzenlemeler ile seçili bazı tarımsal ürünlerin verileri incelenmiştir. Çalışmanın bütününde 1980 öncesinde tarımda kendine yeten bir ülke olan Türkiye'nin sonrasında neden bu özelliğini koruyamadığı incelenmektedir. Bu kapsamda, çalışmada, kalkınma politikalarının tarımdaki gelişmelere etkisi ele alınmaktadır. Öte taraftan Türkiye'nin kalkınma sürecinde istenilen düzeye gelip gelmediği de sorgulanmaktadır. 1980 sonrası dönüşümle birlikte tarım sektörünü de içerecek yeni bağımlılık ilişkilerinin kurulduğu yapısal dönüşüm ve bu dönüşümde etkili olan küresel aktörlerin etkileri de bu çerçevede incelenmektedir.