Planlı kentleşme ve rant ilişkisi: Şanlıurfa örneği / Planned urbanization and rant relationship: Şanlıurfa example

Abstract

Kentleşmenin hızlanması, nüfusun artması ve ihtiyaçların çeşitlenmesi ile birlikte yerleşim için toprağa duyulan gereksinim artmaktadır. Bu çeşitliliğinin içinde, sanayi, ticaret, kamusal hizmetler ve turizm gibi ihtiyaçlar bulunmaktadır. Bu gereksinimler arttıkça toprağın değeri artmakta ve kentsel topraklar ranta konu olmaktadır. Kentleşmenin düzenli, kontrollü bir şekilde gelişmesi ve gelecek nesillere sağlıklı yaşam alanları sağlanabilmesi için yapılan kent planlarının rant kaygısından arındırılmış olması büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Şanlıurfa örnekleminde kent planları ve kentsel rant arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, kentleşme, imar planları, imar afları, kentsel dönüşüm projeleri ve kalkınma planlarının rant sürecine etkisi araştırılmıştır. Kent planlarının hazırlanması, uygulanması ve değiştirilmesi aşamasında kentsel rantın varlığı, etkinliği ve sonuçları literatür tarama ve nitel araştırma yöntemi ile tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışma ile 16 sorudan oluşan nitel bir görüşme formu geliştirilmiştir. Bu form kentsel rant konusu ile ilgili olduğu düşünülen iki gruba uygulanmıştır. Grupların seçiminde tabakalı örneklem metodu benimsenmiştir. Birinci grup Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği'ne (TMMOB) kayıtlı 12 mimar (şehir plancısı, peyzaj mimarı) ve mühendis (çevre mühendisi, inşaat mühendisi); İkinci grup ise Şanlıurfa Tüm Emlakçılar Esnaf Odası'na (ŞUTEM) bağlı Şanlıurfa ili merkezinde faaliyet gösteren 22 emlakçıdan oluşmaktadır. Çalışma sonucunda katılımcı görüşlerine göre kentsel rant ile imar planları arasında ciddi bir ilişki olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Bu çerçevede imar planları yapılırken ilgili tüm kurum ve kuruluşların ortak görüşlerine dayalı olarak yapılması, tarım alanları ile tarihi alanların imar açısından korunması için yeni bir mevzuat hazırlanması, kaçak yapılaşmayı engelleyici yeni tedbirler alınması, kaçak yapılaşmanın önüne geçmek için cezaların daha caydırıcı hale getirilmesi, kentsel dönüşümün kent dokusuna uygun olarak yapılması, kentten köye tersine göçü özendirici çalışmalar yapılması gibi öneriler getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kent, Kentleşme, Rant, Kentsel Rant, Kent Planları, Arsa Spekülasyonu