Eş'arîler ve Mâturidîlerin ihtilaf ettikleri noktalarda getirdikleri aklî ve naklî deliller / Rational and narrative proofs for controversial issues between Esh'arîs and Mâturidîs

Abstract

Hz. Peygamber döneminden sonra birçok görüşün ortaya çıkması kaçınılmazdı. Onun vefatından sonra çok sayıda mezhep veya görüş ortaya çıkmış ve onların hepsi de kendilerinin fırka-i naciye olduklarını iddia etmişlerdir. İslam dinini Hz. Peygamber ve sahabe gibi yaşamaya çalışan ve onların inandığı gibi inanan Müslüman çoğunluğa zaman içerisinde Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat denmiştir. Genel olarak ilk üç asırdaki Ehl-i Sünnet mensuplarına Ehl-i Sünnet-i Hassa, bu dönemden sonraki Ehl-i Sünnet mensuplarına ise Ehl-i Sünnet-i Âmme denmiştir. Ehl-i Sünnet-i Hassa kendi içinde Ehl-i Re'y ve Ehl-i Hadis olmak üzere ikiye ayrılırken; Ehl-i Sünnet-i Âmme de kendi içinde Eş'arîlik ve Mâturidîlik olmak üzere iki ana ekole ayrılmışlardır. Ehl-i Sünnet-i Hassa'da, Ehl-i Re'y ekolünde re'y ve içtihad biraz daha ön plandayken, Ehl-i Hadis ekolünde özellikle itikadî meselelerde akıl ikinci planda kalmıştır. Ehl-i Sünnet-i Âmmeyi oluşturan Eş'arîlik ve Mâturidîlik ekolleri arasında genel kabul gören anlayışa göre yaklaşık yirmi kadar meselede ihtilaf vardır. Diğer esas meselelerde ise tamamen müttefiktirler. Yirmi kadar meseledeki ihtilafları ise genelde temelde olmayıp talî meselelerdedir. Bu da her iki ekolün bazen aynı konuya yaklaşım tarzlarının farklı olmasından kaynaklanmıştır. Bir başka ifadeyle her iki ekol veya mezhep, ihtilaf ettikleri konulardaki bazı kavramları farklı şekilde tarif etmişlerdir. Bu sebeple vardıkları sonuçlar farklı olmuştur. Mesela Eş'arî'nin "Cüz'î irade" denen kavramı, " Dış alemde somut varlığı olan bir şey" olarak kabul etmesi neticesinde ona "Mahluktur" demesi; buna karşın Mâturidî'nin "Cüz'î irade" denen şeyi, "Dış alemde somut varlığı olmayan göreceli, nisbî bir şey" olarak kabul etmesinden dolayı ona " Cüz'î irade mahluk değildir. Nisbî, göreceli bir şeydir. Bu yüzden insana verilir, ona nisbet edilir." demesi gibi. Anahtar Kelimeler: Ehl-i Sünnet-i Hassa, Ehl-i Sünnet-i Âmme, Eş'arîlik, Mâturidîlik, İhtilaf