Muhammed İkbal'in düşüncesinde Mevlana etkisi / The impact of Mevlana on the philosophy of Muhammed

Abstract

Mevlâna; düşünce, edebiyat ve sanat gibi çeşitli alanlarda birçok düşünürü etkilemiştir. Mevlâna'nın etkilerinin görüldüğü düşünürlerden biri de Pakistanlı ünlü şair, filozof ve siyasetçi Muhammed İkbal'dir. Bu çalışmada, her iki düşünürün eserlerinden hareketle, Muhammed İkbal'in hangi alanlarda Mevlâna'dan etkilendiği ve bu etkilerin nedenleri araştırılmıştır. Çalışmada öncelikle Muhammed İkbal'in Mevlâna'dan etkilenmesinde rol oynayan etkenler üzerinde durulmuştur. Muhammed İkbal'in yetiştiği aile Mevlâna'yı tanımasında, sevmesinde ve etkilenmesinde rol oynayan ilk etkendir. Mevlâna ve Muhammed İkbal'in yaşadıkları zaman dilimlerindeki şartların ve koşulların benzerliği de bu etkenlerden biridir. Mevlâna'nın dinamik hayat felsefesi Muhammed İkbal'i etkileyen ve Mevlâna'yı örnek almasında rol oynayan en önemli etkenlerdendir. Ayrıca Mevlâna ve Muhammed İkbal'in sanat anlayışları, şiir yazma amaçları, şiirlerindeki tarz ve biçim benzerlikleri de Muhammed İkbal'in etkileyen unsurlardandır. Çalışmanın üçüncü bölümünde öncelikle Muhammed İkbal'in eserlerinde Mevlâna'nın etkisi araştırılmıştır. Mevlâna etkisinin en çok görüldüğü ve Muhammed İkbal'in Mevlâna'ya olan hayranlığının hissedildiği eser Cavidname'dir. Ayrıca Muhammed İkbal'in Esrar-ı Hodî, Rumuz-i Bi- Hodî, Armağan-ı Hicaz, Bal'i Cibrîl ve Peyam-ı Meşrik eserleri de Mevlâna etkisinin görüldüğü diğer eserleridir. Çalışmanın son bölümünde Muhammed İkbal'in benlik felsefesinde Mevlâna'nın etkileri araştırılmıştır. Muhammed İkbal'in felsefesinin temelinde V benlik düşüncesi vardır. İkbal'e göre insanın en büyük amacı benliğini tanımak, eğitmek, güçlendirmek ve kâmil insan mertebesine yükselmek olmalıdır. Benliğin öncelikle itaat, nefis hâkimiyeti ve ilâhi niyabet aşamalarından geçerek terbiye edilmesi gerekir. Benliğin terbiye edildikten sonra güçlendirilmesi gerekir. Aşk, fakr (yoksulluk), hoşgörü ve yüce bir amaç edinme unsurları benliği güçlendiren unsurların en önemlileridir. Ayrıca benliği zayıflatan korku, tembellik, dilenmek ve ırkçılık gibi unsurlarla başa çıkılmalı ve bu unsurlardan uzak durulmalıdır. Bu aşamalardan sonra insan benliğini bulur ve Muhammed İkbal'in "Merd-i Mü'min" dediği kâmil insan mertebesine yükselerek sahip olduğu gerçek değere ulaşır. Anahtar Kelimeler: Muhammed İkbal, Mevlâna, Benlik Felsefesi, Kâmil İnsan, Muhammed İkbal Şiirleri