Süt sığırcılığı desteği alan kooperatif işletmelerinin örgütlenmeye ve kırsal kalkınmaya etkisi: Şanlıurfa ili KASDEP örneği / The effect of cooperative enterprises getting dairy cattle support on organization and rural development: Case of KASDEP of Sanliurfa province

Abstract

Bu çalışma Şanlıurfa kırsalında yoksulluk ve yoksunluğun giderilmesi amacıyla uygulanan Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi'nin (KASDEP) sosyo - kültürel, ekonomik ve örgütlenme üzerindeki etkilerini ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Araştırmada sosyal bilimler saha çalışmalarında sıkça kullanılan; yüz yüze görüşme (anket), odak grup görüşmesi ve gözlem yöntemlerinden faydalanılmıştır. KASDEP uygulaması ile Şanlıurfa'da beş ilçede kurulan toplam 1 364 ortaklı, 16 kooperatife, 3 956 adet kültür ırkı süt sığırı dağıtımı yapılmıştır. Bu projenin toplam bütçesi 32 687 262 TL'dir. Hayvan dağıtımı 2012 yılı itibari ile sona erdirilmiştir. 16 kooperatif yöneticisinin tamamı ve 1 364 kooperatif ortağı arasından basit tesadüfî örnekleme yöntemiyle belirlenen 150 ortak ile anket çalışması yapılmıştır. Çalışmanın amacına ve değişkenlerin yapısına uygun olarak betimsel ve ilişki arayan analiz yöntemlerinden yararlanılmıştır. Yapılan saha çalışmasında 5 kooperatifin bazı ortaklarının faal olduğu ve bu 5 kooperatifte toplam 562 adet hayvan varlığının bulunduğu tespit edilmiştir. Birebir ve odak görüşmeleri verilerine göre diğer 11 kooperatifte ise hayvan varlığının bulunmadığı ve kooperatif ortaklarının proje ile ortaya çıkan borçlarını ödeyemedikleri belirlenmiştir. Ayrıca, hali hazır durum itibariyle yasal faiz, resmi kurumlara, yem üreticilerine ve şahıslara olan borçlar nedeniyle; KASDEP uygulamasından faydalanan kooperatiflerin toplam 37 150 000 TL borçlu olduğu belirlenmiştir. KASDEP öncesi 5 580.49 TL olan kooperatif ortağı başına ortalama borcun, bugün 32 940 TL'ye yükselmiş olduğu tespit edilmiştir. Bu durumun ortaya çıkmasında; KASDEP uygulamasının başlatılmasında Şanlıurfa kırsalında yaşayan kooperatif ortaklarının ekonomik düzeylerinin, sosyal – toplumsal yapının ve kooperatif ortaklarının içinde yaşadıkları toplumun dinamiklerinin dikkate alınmamasının önemli derecede etkisinin bulunduğu söylenebilir. Kooperatif ortakları kendilerine dağıtılan hayvanların bakımı için gerekli asgari masrafları (yem, ilaç, fiziki imkan vb.) karşılayamamıştır. Kooperatifçilik faaliyetlerinin olmazsa olmazı rasyonel düşünen, birey olma niteliğine sahip, katılımcı, girişimci ve örgütlü hareket etme bilincine sahip bireylerdir. Ancak kooperatif ortaklarının tamamına yakınında bu niteliklerin bulunmadığı, kooperatif ortaklarının yarı feodal toplum yapısı içerisinde yaşadıkları için sorgusuz biat ve itaat kültürü ile yetişmiş bireyler olduğu tespit edilmiştir. Bu durum KASDEP uygulamasında istenilen örgütlenme bilincinin yükselmesi ve ortak hareket edebilme kabiliyetinin gelişmesi amacının da gerçekleşmesini engellemiştir. Kooperatif ortaklarının KASDEP uygulamasının başarısızlığına yönelik belirtmiş oldukları unsurlara yönelik yapılan indeks çalışması sonucunda "devlet tarafından sağlanan desteğin yalnızca başlangıçta mevcut olup uygulama sürecinde gerek teknik gerekse girdi sağlanması açısından yetersiz olduğu" tespit edilmiştir. Dolayısıyla KASDEP uygulaması ile Şanlıurfa kırsalında ekonomik, sosyo – kültürel ve kırsal kalkınma alanlarında katkı sağlanamamış, istenilen düzeyde olumlu gelişmeler yaşanmamıştır.