Özet:
Toprak kalitesi (sağlığı) toprakların fonksiyonlarını yerine getirebilme kapasitesidir. Bu çalışma Harran ovası yaygın toprak serilerinde (Harran, Gürgelen, Çekçek, Kısas, Beğdeş, Sırrın) toprak kalite parametrelerinin ve toprak kalite indekslerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla arazide ve laboratuar ortamında 30 u aşkın toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojiksel kalite parametreleri belirlenerek toprak kalite indeksleri elde edilmiştir. Temel Bileşenler Analizi (Principal Component Analysis;PCA) kullanılarak asgari data seti belirlenmiştir. Daha sonra doğrusal ve doğrusal olmayan skorlama fonksiyonları kullanarak toprakların kalite indeksleri belirlenmiştir. PCA analizine göre toprak organik maddesi, değişebilir Ca, Na, K, Mg, çözülebilir Ca, Na, dehidrogenaz, katalaz enzimi, mikrobiyal biomass, bitkiye yarayışlı Fe ve Cu gibi değişkenler toprakların kalitelerinin belirlenmesi için gerekli asgari data setinde yer almıştır. Doğrusal skorlama fonksiyonu kullanarak elde edilen toprak kalite indeks skorları 23/100 ile 40/100 arasında değişirken, doğrusal olmayan skorlama fonksiyonu kullanarak elde edilen toprak kalite indeksleri 30/100 ile 71/100 arasında değişmiştir. Her iki yöntemle elde edilen kalite indeksleri arasındaki korelasyon yüksek ve istatiksel açıdan önemlidir (r= 0.64). Genel olarak toprakların kaliteleri düşük bulunmuştur. Toprakların kalitelerinin arttırılması amacıyla uygun toprak yönetimi uygulanmalıdır. ANAHTAR KELİMELER: Toprak kalitesi, Harran Ovası, Doğrusal Skor Fonksiyonları, Temel Bileşenler analizi, Asgari Data Set
Soil quality is the ability of soils to perform their functions well. This study aimed to determine soil quality parameters and soil quality indexes of common soil series ( Harran. Gürgelen, Çekçek, Kısas, Sırrın, Beğdeş) of the Harran plain. For this purpose, over 30 soil physical, chemical and biological soil quality parameters have been determined in the field and laboratory conditions. Principal Component Analysis (PCA) was used in order to obtain the Minimum Data Set to be used for the determination of soil qualities. Both linear and non-linear scoring functions have been used for determination of soil quality indexes. According to the results of PCA analysis, Minimum Data Set included variables such as soil organic matter, exchangeable Ca, Mg, Na, K, soluble Ca and Na, dehidrogenaz and catalyzed enzyme activities, microbial biomass, plant available Fe and Cu. The soil quality indexes determined using linear and non-linear scoring functions ranged from 23/100 to 46/100 and from 30/100 to 71/100. There was a strong and statistically significant correlation between two (r =0.64). Overall, the qualities of soils have been found low. In order to increase that, appropriate soil management strategies should be applied. KEY WORDS: Soil quality, Harran plain, Principal Component Analysis, Scoring functions
