Güneydoğu Anadolu bölgesi topraklarının karbon stokları ve dengesi / Carbon balance and stocks in soils of Southeastern Turkey

Abstract

Küresel karbon stokları ve döngüsü bugün insanlığın üzerinde durduğu çok önemli konulardan birisi olmuştur. Bu çalışma GAP bölgesi topraklarında organik ve ikincil inorganik karbon stokları, birikme hızları ile dengelerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. GAP'ta, 120 cm derinliğe kadar, toplam 0.73 Pg karbon stoku hesaplanmıştır ve bu beklenenden fazladır. Bölge topraklarında organik karbon stoklarının, yağış miktarının azalmasıyla birlikte, kuzeyden güneye doğru giderek azaldığı saptanmıştır. Toprakların organik madde biriktirme hızları, 120 cm kalınlık göz önüne alındığında, sırasıyla Kireçsiz Kahverengi Orman topraklarında 4.39, Kestanerengi topraklarda 3.10, Kahverengi Orman topraklarında 2.95, Bazaltik topraklarda 2.66, Vertisollerde 1.88, Kahverengi topraklarda 1.87, Kırmızı Akdeniz topraklarda 1.84, , Kırmızımsı Kahverengi topraklarda 1.72, Koluviyal topraklarda 1.72, Aluviyal topraklarda 1.46, ve Kireçsiz Kahverengi topraklarda ise 1.35 g C m-2 yıl-1 bulunmuştur. İncelenen bir organik toprak profilinde ise birikme hızı 18.44 g C m-2 yıl-1 dır. Bu verilere göre, organik topraklar hariç, en hızlı organik madde biriktiren topraklar ormanlık alanlarda bulunmaktadır. Eğimin fazlalığına rağmen değerin yüksek çıkması çoğunlukla yağışın fazlalığından kaynaklanmaktadır. Toprakların, 120 cm derinlik bazında, organik karbon oranları: Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları 18.45, Kestane rengi toprakları 13.01, Kahverengi Orman toprakları 12.39, Bazaltik topraklar 11.18, Vertisoller 7.88, Kahverengi toprakları 7.86, Kırmızı Akdeniz toprakları 7.72, Koluviyal topraklar 7.23, Kırmızı Kahverengi topraklar 7.22, Aluviyal topraklar 6.15, Kireçsiz Kahverengi topraklar 5.65 kg C m-2 dır. İncelenen organik bir toprakta ise 77.45 kg C m-2 bulunmuştur. Bölgede pedojenik karbonat miktarları 9.53 ? 10.80 kg m-2 arasında değişmektedir. Pedojenik karbon birikim hızları ise 2.27?2.57 g C m-2 yıl-1 arasında değişmektedir ve bu değerler beklenenin üstüde görülmektedir. Tarım organik karbon stoklarının yaklaşık olarak %58'inin kaybolmasına neden olmuştur. Buna aşırı sürüm, hasat sonrası atıkların hayvan yemi için toplatılması veya yakılmasının neden olduğu sanılmaktadır. Bu duruma göre bölgenin orijinal toplam karbon miktarı 1.50 Pg olarak hesap edilmiştir. Bu sayı ekim yapılan topraklarında organik karbon depolama kapasitelerinin yüksek olduğunu da göstermektedir. Toprakların killi ve kireçli olması kayıpların daha da yüksek olmasını önlemektedir. Ayrıca çalışma alanında bulunan ovalarda toprak kalınlığının fazla olması TOK stoklarının, kurak iklime rağmen, bir ölçüde beklenenden fazla olmasına neden olmaktadır.