Elmalılı M. Hamdi Yazır'da Kur'an tasavvuru / Contemplati̇on of Quran i̇n Elmalılı M. Hamdi̇ Yazır

Abstract

Çalışmamızda, Osmanlı'nın son dönem aydınlarından Merhum Elmalılı M. Hamdi Yazır'ın eserlerinde, "bir iman objesi" olarak Kur'anı nasıl ele aldığı ve incelediği ele alınmaktadır. Araştırmada vahiy, ilahi vahyin hiçbir tereddüt ve şüpheye maruz kalmadan insanlara ulaştırılması ve benzeri konulardaki oryantalist kaynaklı şüphelere karşı 'Kelâm ilminin penceresinden', Kuran'ın ilahi bir kitap olma vasıfına, Elmalılı'nın, tefsiri ve diğer eserleri taranarak incelenmiştir. Tezimiz bir giriş, üç bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Giriş bölümünde Merhum Elmalılı M. Hamdi Yazır'ın Hayatı, Eserleri, İlmi şahsiyeti ve Kelâmi görüşleri ile ilgili bilgi verilmiştir. Bu bilgilerden anlaşılmıştır ki; Elmalılı, çağdaşları arasında benzerine az rastlanır geniş kültürlü, mütefekkir bir din âlimi olduğu gibi, aynı zamanda sanatçı bir kişiliğe de sahiptir. Müellifin kelâm alanında müstâkil bir eseri olmamasına rağmen eserlerinde, kelâmi problemlere yer verdiği, neredeyse hepsine çözümler araştırdığı görülmektedir. Tezin birinci bölümünde, kitaplara iman konusu bağlamında Kelâmcıların Kur'an ile ilgili görüşleri ve Elmalılı M. Hamdi Yazır'ın "Kitaplara iman"ı nasıl ele aldığı araştırılmıştır. Burada, Elmalılı Hamdi, özelde Kur'an'a, genelde ise mukaddes kitap ve suhuflara imanın muhtevasını anlatmıştır. Kelâmcıların ise bu konudaki görüşlerini Allah'ın kelâm sıfatına dair konular incelenirken ele alındığı biliniyor. Çalışmanın İkinci bölümünde, Elmalılı'nın görüşleri, çağdaşı olan üç müfessir; Konyalı Mehmet Vehbi Efendi, Beddiüzzaman Said Nursi ve Ömer Nasuhi Bilmen ile karşılaştırılmıştır. Yapılan karşılaştırmalarda, hem Yazır'ın hem de diğer mütefekkirlerin 20. asır ve önceki asırdan beri devam eden açık ve sinsi Kur'an muarızlığına, büyük ölçüde aynı noktalardan hareket ederek Allah Kelamı olan Kur'an'a yönelik şüpheleri giderici izahlar getirdikleri görülmüştür. Üçüncü bölümde, "Kur'an ile ilgili Çağdaş Tereddütler" başlığı altında, çağımızda Kur'an tasavvurunu etkileyen bir unsur olarak, Oryantalistlerin ya da oryantalist görüşlerin uzantılarına dikkat çekilmiştir. Bu çerçevede İslam dünyasındaki modernistlerin Kur'an'ın mevsukiyetini gölgeleyen görüşlerine değinilmiştir. Yazır'ın bu iddialara karşı akli ve nakli delillerle makul cevapları olduğu görülmüştür. Sonuç olarak Elmalılı M. Hamdi Yazır'ın gerek tefsirinde gerekse diğer eserlerinde "Kitaplara iman" bağlamında ilahi bir kitap olarak Kur'an'a yöneltilen her türlü saldırıya Kur'an ve Sünnet perspektifinde gerekli ve yerinde savunmalar yaptığı karşımıza çıkmaktadır. Anahtar Sözcükler: Elmalılı M. Hamdi Yazır, Kitap, Allah, Kur'an'ı Kerim, Kelâm, Tefsir, Çağdaş, Çağdaşı, Oryantalizm, Modernizm,Tasavvur. This thesis examines the theological (kalam-i) approach of Elmalılı M. Hamdi Yazır, a well known scholar of the late Ottoman period, to the Quran and his defense of the holy book against the views of the orientalists. In order to find out the similarities and the differences, not only Elmalılı but also his contemporaries Konyalı Mehmet Vehbi Efendi, Bediüzzaman Said Nursi and Ömer Nasuhi Bilmen are studied. This work has underlined that not only Elmalılı but also his contemporaries dealt with the issues raised by the orientalists regarding the originality of the Quran, the concept of revelation, the attributes of God, belief in the books. etc. It is underlined that using the similar methods (rational and textual evidences), they provided reasonable and convincing arguments against the approach of the orientalists. It is emphasized that although Elmalılı had no separate work on Islamic Theology (kalam), he dealt with the kalami problems and issues of his time, proposing certain solutions. Key Words: Elmalılı M. Hamdi Yazır, Holy Book, The Quran, Allah, Kalam, Orientalism, Modernism.