GAP alanında farklı yöntemlere göre hesaplanan referans bitki su tüketimi değerlerinin gidiş analizi / Trend analysis of reference crop water consumption (ETo) calculated with different methods in GAP area

Abstract

Bu çalısma ile Güneydogu Anadolu Projesi (GAP) alanındaki dokuz meteoroloji istasyonundan (Adıyaman, Gaziantep, Birecik, Sanlıurfa, Diyarbakır, Siverek, Cizre, Mardin, Siirt) alınan uzun yıllık aylık verilerle (sıcaklık, nem, solar radyasyon, rüzgar hızı, güneslenme süresi, buharlasma) referans bitki su tüketim (ETo) degerlerinin hesaplanarak ETo serilerindeki olası gidis bileseninin arastırılması amaçlanmıstır. ETo degerlerinin hesaplanması için 13 farklı yöntem (ASCE Penman- Monteith, PM; FAO 56 Penman- Monteith, PM56; 1996 Kimberly Penman, KP96; 1963 Penman Orijinal, PO63; FAO 24 Düzeltilmis Penman, CP24; FAO Penman, FAOP; FAO 24 Radyasyon, FAOR; FAO 24 Blaney-Criddle, BC24; FAO 24 Kap Buharlasma, PE24; Hargreaves ve Samani, HS85; Priestley- Taylor, PT72; Makkink, MA57; Turc, TU61) kullanılmıstır. Ayrıca, hesaplanan ETo degerlerindeki olası gidis bileseninin varlıgı Ardısık Mann-Kendall testi ile analiz edilmistir. Elde edilen bulgular; analiz süresinin ilk ve son on yıllık dönemlerinin ortalamalarına göre, en fazla artıs 3.74 mm gün-1 (%36) olarak CP24 yöntemi ile temmuz ayında Diyarbakır istasyonunda saptanmıstır. Aynı dönemde en fazla azalma ise, 2.35 mm gün-1 (% 26) olarak Gaziantep istasyonunda belirlenmistir. Yöntemler arasında en yüksek ETo degerini temmuz ayında 12.11 mm gün-1 ile BC24 yöntemi, aynı ayda en düsük deger ise 3.86 mm gün-1 ile Adıyaman istasyonunda belirlenmistir. Gidis analiz sonuçlarına göre ise; Sanlıurfa, Diyarbakır, Mardin illerinde ETo degerlerinde artan yönde önemli egilimler tespit edilmistir. Adıyaman, Gaziantep, Siirt, Birecik, Cizre ve Siverek'te ise ETo degerlerinde önemli azalma egilimleri belirlenmistir. Yöntemler kendi aralarında degerlendirildiginde; PM, PM56, KP96, PO63, CP24, FAOP, FAOR, BC24 yöntemlerinin genellikle bölge için ortak sonuçlar verdigi görülmüstür. PE24, HS85, PT72, MA57 ve TU61 yöntemlerinin ise genellikle artan yönde olmak üzere farklı sonuçlar verdigi görülmüstür. ETo degerlerindeki gidis egilimini, meteorolojik parametrelerin küresel ısınma ve/veya bölgesel bazda sehirlesme, sulama ve nufüs artısı gibi nedenlerin tetikledigi söylenebilir. GAP sulamalarının önemli bir kısmının bulundugu güney ovalarındaki (Harran ve Mardin-Ceylanpınar) ETo artısları gelecekte sulama suyu ihtiyacını artıracaktır. This study was conducted to calculate and determine likely trend components of reference crop water (ETo) values utilizing monthly long term weather data (temperature, humidity, solar radiation, wind speed, sunshine duration and evaporation) from nine meteorological stations (Adıyaman, Gaziantep, Birecik, Sanlıurfa, Diyarbakır, Siverek, Cizre, Mardin, Siirt) located in the Southeastern Anatolian Project (GAP) area of Turkey. In this purpose, 13 different ETo methods (ASCE Penman- Monteith, PM; FAO 56 Penman- Monteith, PM56; 1996 Kimberly Penman, KP96; 1963 Penman Orijinal, PO63; FAO 24 Corrected Penman, CP24; FAO Penman, FAOP; FAO 24 Radyasyon, FAOR; FAO 24 Blaney-Criddle, BC24; FAO 24 Pan evaporation, PE24; Hargreaves ve Samani, HS85; Priestley- Taylor, PT72; Makkink, MA57; Turc, TU61) were utilized. Sequential Mann-Kendall trend test was employed to find out likely trend for the region. Results showed that considering first and last decades averages, the highest increase occurred at Diyarbakır station in July with CP24 model as 3.74 mm day-1 (36%). In the same period, the highest reduction occurred in June at Gaziantep as 2.35 mm day-1 (26%). Considering all ETo models, BC24 model indicated the highest value in June at Diyarbakır station as 12.11 mm day-1 and in the same month the lowest value occurred as 3.86 mm day-1 at Adıyaman station. Trend analyses results showed that Sanlıurfa, Diyarbakır, Mardin stations had significantly increased ETo values. On the other hand, Adıyaman, Gaziantep, Siirt, Birecik, Cizre and Siverek stations indicated a significant decreasing trend in ETo values. When models were compared, PM, PM56, KP96, PO63, CP24, FAOP, FAOR, BC24 gave similar results for the region. However, PE24, HS85, PT72, MA57 and TU61 models indicated different changes trends with different magnitude. Trends in ETo values were attributed to global warming and/or urbanization in the region, irrigation and increase in population. Results indicated that considerable parts of irrigated plains located in south of the GAP area (Harran and Ceylanpınar Plains) will probably have higher ETo values, therefore will need more irrigation water compared with the current consumption.