Abbasiler döneminde el-Cezire bölgesindeki Harici ayaklanmaları / Kharijite prisings in the al-Jazira zone in the Abbaside period

Abstract

ÖZET ABBAS LER DÖNEM NDE el-CEZÃ RE BÖLGES NDEK HÂR CÃ AYAKLANMALARI Tarihte ilk olarak Hz. Osman'a isyanlarıyla gündeme gelen Hâricûler, daha sonra Hz. Ali ve Emevûler döneminde olduğu gibi Abbasûler döneminde de ayaklanmalarını sürdürmüşlerdir. Abbasûler döneminde el-Cezûre Bölgesinde meydana gelmiş toplam 18 ayaklanma tespit ettik. Bu ayaklanmaların bir çoğunun ortak özelliği, altyapıdan yoksun, tepkisel birer hareket oluşlarıdır. Bu sebeple de ayaklanmalar, çoğu zaman kısa süreli olmuş ve liderin ölümüyle de hareket sona ermiştir. Bu ayaklanmaların çıkış sebebi de genellikle yönetimin slam dışı bir uygulaması olmuştur. Hâricûlik, Bedevû kabilelerin büyüklerinden olup çoğunlukla el-Cezire bölgesine yerleşmiş olan Şeybanoğulları arasında yaygınlaşmıştır. el- Cezûre Hâricûleri genellikle Sufriyye kolundan olup, bölgeye ilk gelişleri Abdulmelik b. Mervan (65-86/685-705) döneminde gerçekleşmiştir. Ancak III/IX. asırda Hâricûlik, yerini önce Hanbelûlere sonra da Malikûlere bırakmıştır. Halife el-Muktedir zamanında (295-320/908-932) ise Şafiû, XI. Asırda ise Hanefû Fakihlerinin getirilmesiyle bölge halkı sunnileştirilmiş oldu. Bölgede 318/930 yılından sonra herhangi bir Hâricû ayaklanmasına rastlayamadık. Hâricûler tarih boyunca enerjilerini müslümanlarla mücadelede tükettiklerinden dolayı Ümmet tarafından kalıcı bir destek görmemişlerdir. Günümüzde Uman, Zengibar, Doğu ve Kuzey Afrika'da küçük topluluklar halinde yaşayan ve artık Müslüman çoğunluğu tekfûr etmeyen, amaçlarına ulaşmak için de siyasi cinayetlere başvurmayan Hâricûler, badû mezhebine bağlı olup sayıları 1 milyondan azdır. Anahtar Kelimeler : Hâricû, el-Cezûre, Abbasiler. 66 SUMMARY KHARIJITE PRISINGS IN THE AL-JAZIRE ZONE IN THE ABBASIDE PERRIOD The Hâricûs had come to light for the first time in the history by their rebellions against Hz. Osman and they had continued their rebellions in the period of Abbasis as the same as in the period of Hz. Ali and Emevis. We determined 18 rebellions in El-Cezire region in the period of Abbasis. The common characteristic of the most of these rebellions was that they had been reactive movements which were lack of order and organization. According to this reason, the rebellions usually had been extended in a short time and ended by the death of the leaders. The reason of the emergence of these rebellions had been dependent on the non- Islamic application of the management. Being a part of Hâricûs had become widespread between one of the biggest primitive tribes called Şeybanoğulları who had settled in El-Cezire region. The El-Cezire Hâricûs had been belong to Sufriyye family and they had first come to this region in the period of Abdülmelik b. Mervan (65-86/685-705). However, in the III/IX. centuries the Hâricûs had been replaced by first Hanbelis and then Malikis. The population of this region had become Şafûû in the period of Halife el-Muktedir (295-320/908-932), and in the XI. century they had become sunnû by coming of Hanefi omniscients to this region. In this region there were marks about any Hâricûs rebellions after 318/930 years. As the Hâricûs had consumed their energies by fighting with the muslims, they couldn?t have found any permanant support from the religious community. Nowadays, the Hâricûs live around Umman, Zengibar, West and North Africa and they don?t see the muslim community as unbelievers. They also don?t give necessity to the political crimes for their purposes. They belong to the badû creep and have a population less than one million. Key Words: Kharijite, al-Jazira, Abbasids. 65